Η ηπατίτιδα Α (hepatitis A) προκαλείται από λοίμωξη με τον ιό ηπατίτιδας Α (HAV), έναν εντεροϊό της ομάδας picorna o οποίος μεταδίδεται συνήθως από μολυσμένη τροφή και νερό. Η μετάδοση μπορεί επίσης να γίνει με τη σεξουαλική επαφή και πιο σπάνια με το αίμα. Το συκώτι προσβάλλεται από τον ιό, ένας μεγάλος αριθμός των κυττάρων του παθαίνουν φλεγμονή και στη συνέχεια πεθαίνουν. H ηπατίτιδα Α είναι διαδεδομένη ασθένεια σε όλον τον κόσμο και αφορά κυρίως παιδιά. Δεν είναι τόσο επικίνδυνη όσο η ηπατίτιδα Β και η ηπατίτιδα C.
Συμπτώματα
Τις περισσότερες φορές η ηπατiτιδα Α δεν παρουσιάζει συμπτώματα. Μόνον ο ένας στους τρεις απ’ αυτούς που θα μολυνθούν από τον ιό της ηπατίτιδας Α θα εκδηλώσουν τα συμπτωματα, τα οποία αρχίζουν 15-45 ημέρες μετά την μόλυνση. Τα συμπτώματα μοιάζουν με αυτά της γρίπης.
Συνήθως οι ασθενείς εμφανίζουν ίκτερο (κίτρινο χρώμα του δέρματος και του άσπρου μέρους των ματιών), ούρα με χρώμα κονιάκ και άσπρα κόπρανα. Άλλα συμπτώματα είναι κομμάρες, πυρετός, ανορεξία και βάρος στην περιοχή του συκωτιού. Περίπου 15% των ατόμων που προσβάλλονται από τον ιό εμφανίζουν παρατεινόμενα ή υποτροπιάζοντα συμπτώματα, που διαρκούν γύρω στους 6-9 μήνες. Είναι καλοήθης αρρώστια και δεν προκαλεί καρκίνο.
Πιο αναλυτικά τα συμπτώματα είναι:
* Ίκτερος: Δεν εκδηλώνεται πάντοτε. Εμφανίζεται σε 50-80% των ενηλίκων με κίτρινη χροιά του δέρματος και των ματιών, ούρα με βαθύ κίτρινο χρώμα και κόπρανα που γίνονται περισσότερο άχρωμα. Στα παιδιά ο ίκτερος είναι σπάνιος.
* Κούραση και μυαλγίες.
* Πόνο στην κοιλιά και ιδιαίτερα στην περιοχή του ήπατος (άνω δεξιό τμήμα της κοιλιάς).
* Ανορεξία.
* Πυρετός.
* Διάρροια.
* Ναυτία και εμετός.
* Ηπατομεγαλία.
Η ηπατίτιδα Α μπορεί να διαφέρει σε σοβαρότητα κάθε φορά. Συνήθως η ασθένεια είναι ήπιας μορφής και περιορίζεται από μόνη της. Σε ένα ποσοστό 2-15% η μπορεί να υποτροπιάσει (υποτροπιάζουσα ηπατίτιδα) ή να επιπλακεί με χολόσταση (χολοστατική ηπατίτιδα). Σπάνια σε ανθρώπους άνω των 40 ετών μπορεί να πάρει πολύ επιθετική μορφή, να καταστρέψει ανεπανόρθωτα το συκώτι και ο άρρωστος να πεθάνει. Αυτή η «κεραυνοβόλος ηπατίτιδα», όπως χαρακτηριστά λέγεται, συμβαίνει περίπου 1 φορά στα 1.000 περιστατικά της ηπατίτιδας Α. Στα παιδιά έχει σχεδόν πάντα ήπια μορφή. Μόνο το 30% των παιδιών κάτω των 6 ετών έχουν συμπτώματα ενώ το 90% δεν παρουσιάζουν ίκτερο. Όταν το παιδί εμφανίσει ίκτερο συνήθως αυτός διαρκεί λιγότερο από δύο βδομάδες ενώ οι αμινοτρανσφεράσες (ένζυμα του συκωτιού) και η χολερυθρίνη επανέρχονται στο φυσιολογικό σε δύο έως τρεις μήνες. Τα μεγαλύτερα παιδιά και οι ενήλικες παρουσιάζουν συνήθως συμπτώματα για αρκετές βδομάδες και το 70% παρουσιάζουν ίκτερο.
Ευτυχώς, δεν υπάρχει χρόνια μορφή της ασθένειας (όπως συμβαίνει με την ηπατίτιδα Β και την ηπατίτιδα C). Δηλαδή η ασθένεια δεν ξεπερνά τους 6-12 μήνες. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει χρόνιος φορέας (δηλαδή άτομο που έχει τον ιό στο σώμα του ακόμα κι όταν όλα τα συμπτώματα έχουν εξαφανιστεί) για την ηπατίτιδα Α. Επίσης, ο άρρωστος που έγινε καλά δεν αρρωσταίνει ξανά από ηπατίτιδα Α, δηλαδή η λοίμωξη αφήνει μόνιμη ανοσία. H διάγνωση της ηπατίτιδας Α γίνεται με ανίχνευση των IgM anti HAV αντισωμάτων στο αίμα του ασθενή. Τα αντισώματα αυτά είναι θετικά 5 μέρες περίπου μετά την έναρξη των συμπτωμάτων μέχρι και τέσσερις ως έξι μήνες μετά. Λίγο μετά την έναρξη των συμπτωμάτων ανιχνεύονται επίσης τα IgG anti HAV αντισώματα τα οποία παραμένουν θετικά για δεκαετίες και προσφέρουν ανοσία (προστασία από τη νόσο).
Μετάδοση
Ο ιός της ηπατίτιδας Α αποβάλλεται από τα κόπρανα των πασχόντων. Ο πιο κοινός τρόπος μετάδοσης του ιού είναι η κοπρανοστοματική οδός, δηλαδή όταν ένα άτομο που έχει ηπατίτιδα Α δεν πλένει καλά τα χέρια του μετά τη χρήση της τουαλέτας και στη συνέχεια ακουμπά τρόφιμα, επιφάνειες ή το στόμα κάποιου ανθρώπου. Ο ιός μπορεί να μεταφερθεί και να μολύνει υγιή άτομα δια μέσου ακάθαρτου νερού, ή από σαλάτες και λαχανικά που έχουν πλυθεί με μολυσμένο νερό. Να σημειωθεί ότι λίγοι άνθρωποι πλένουν τα χέρια τους στις τουαλέτες μπαρ, εστιατορίων και άλλων δημόσιων χώρων. Όταν βρίσκονται τρόφιμα μολυσμένα με τον ιό της ηπατίτιδας Α, σημαίνει ότι κάποιος που είχε τον ιό και χειριζόταν αυτά τα τρόφιμα, πιθανότατα πήγε στη τουαλέτα και μετά δεν έπλυνε τα χέρια του. Έχουν περιγραφεί επιδημίες ηπατίτιδας Α σε ιδρύματα με χαμηλά επίπεδα υγιεινής. Ένας ασθενής που έχει προσβληθεί από τον ιό, μπορεί να μεταδώσει σε άλλους την ασθένεια 2 εβδομάδες πριν από την εμφάνιση του ίκτερου μέχρι και 10 μέρες μετά. Η μετάδοση μπορεί να γίνει ακόμα και όταν δεν υπάρχουν συμπτώματα. Πρέπει να επισημανθεί ότι το πρωκτικό σεξ μεταξύ ομοφυλοφίλων ανδρών και ετερόφυλων ζευγαριών αποτελεί μια αιτία σεξουαλικώς μεταδιδόμενης ηπατίτιδας Α. Η νόσος σπάνια μεταδίδεται από τη μητέρα στο έμβρυο κατά την εγκυμοσύνη ή κατά τη διάρκεια του τοκετού.
Πρόληψη
Καθώς όμως δεν υπάρχει ειδική θεραπεία για τους πάσχοντες, ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσουμε τον ιό είναι η πρόληψη. Ο ακρογωνιαίος λίθος στην πρόληψη της ηπατίτιδας Α είναι οι παρακάτω κανόνες υγιεινής:
* Πλένετε τα χέρια σας πριν την ετοιμασία και κατανάλωση τροφής, και μετά από κάθε χρήση τουαλέτας, αλλαγή πάνας σε παιδιά ή χρήσης προφυλακτικού.
* Εάν βρεθείτε σε χώρες με αυξημένη ενδημικότητα, πίνετε εμφιαλωμένο νερό, μη χρησιμοποιείτε παγάκια και μην πλένετε φρούτα και λαχανικά με νερό βρύσης.
* Αποφύγετε να μοιράζεστε τρόφιμα, ποτά και τσιγάρα με άλλους.
* Σε περίπτωση φυσικών καταστροφών, όπου το δίκτυο ύδρευσης-αποχέτευσης μπορεί να έχει υποστεί ζημιές, συμβουλευτείτε τις τοπικές αρχές για την καταλληλότητα του πόσιμου νερού.
* Ο ιός της ηπατίτιδας Α αδρανοποιείται στιγμιαία με το βράσιμο του νερού και των τροφών, με παστερίωση και με τη χρήση οικιακής χλωρίνης (για επιφάνειες).
Για την κατανάλωση νερού η πρόληψη αφορά τα ακόλουθα μέτρα:
* Μη πίνετε νερό ή βουρτσίζετε τα δόντια με νερό της βρύσης που δεν έχει βραστεί (απαιτείται βρασμός για τουλάχιστον 3 λεπτά)
* Μη πίνετε νερό που περιέχει πάγο που έχει κατασκευαστεί από άβραστο τρεχούμενο νερό.
* Να πίνετε ποτά από βρασμένο νερό, ανθρακούχα ποτά, μπύρα, κρασί.
* Να είστε επιφυλακτικοί με τα τοπικά εμφιαλωμένα νερά γιατί οι συνθήκες εμφιάλωσης μπορεί να μην είναι επαρκείς.
Αν παρουσιαστεί κρούσμα στο σχολείο, δεν χρειάζεται να κλείσει το σχολείο, ούτε να γίνει απολύμανση. Θα πρέπει όμως να αυξηθούν τα μέτρα υγιεινής και τα παιδιά να πλένουν σχολαστικά τα χέρια τους και να μη βάζουν τίποτα ακάθαρτο στο στόμα τους. Υποστηρίζεται ότι ο περιορισμός του ασθενούς προκειμένου να αποφευχθεί διασπορά της νόσου δεν έχει μεγάλη πρακτική αξία καθότι κατά κανόνα με την έναρξη των συμπτωμάτων ο ιός μειώνεται αρκετά ή σταματάει να απεκκρίνεται στα κόπρανα (για λίγες μέρες υπάρχει ακόμα).
Θεραπεία και εμβόλιο
Δεν υπάρχει ειδική θεραπεία. Η ηπατίτιδα Α έχει γενικά καλή πρόγνωση καθώς ουδέποτε χρονίζει. Οι περισσότεροι άνθρωποι που προσβάλλονται από ηπατίτιδα Α γίνονται καλά από μόνοι τους μετά από μερικές εβδομάδες. Γίνονται υποστηρικτικά μέτρα για τον πυρετό και τη διάρροια και χρειάζεται ανάπαυση. Δεν απαιτείται ειδική δίαιτα για τους ασθενείς με ηπατίτιδα Α εκτός και εάν παρουσιάσουν κεραυνοβόλο ηπατική ανεπάρκεια. Συστήνεται αποφυγή της κατανάλωσης ακεταμινοφαίνης και άλλων ηπατοτοξικών φαρμάκων (που προκαλούν βλάβη στο συκώτι) στα παιδιά με οξεία ηπατίτιδα Α. Νοσηλεία στο νοσοκομείο γίνεται μόνο εάν απαιτείται η παρακολούθηση της ηπατικής λειτουργίας, η αντιμετώπιση επιπλοκών όπως αιμορραγία, ενδοφλέβια ενυδάτωση και πολύ σπάνια μεταμόσχευση ήπατος. Αν κάποιος έχει την υποψία ότι μολύνθηκε από τον ιό της ηπατίτιδας Α πρέπει να συμβουλευτεί αμέσως το γιατρό του. Υπάρχει ένας ειδικός ορός (γ-σφαιρίνη) που προφυλάσσει, αν γίνει έγκαιρα –μια βδομάδα το πολύ μετά τη μόλυνση. Η γ-σφαιρίνη συνιστάται σαν προληπτικό μέτρο μόνο στα παιδιά που είχαν πολύ στενή επαφή με τον άρρωστο.
Μπορεί για την ηπατίτιδα Α να μην υπάρχει ειδική θεραπεία αλλά υπάρχει εμβόλιο. Ο εμβολιασμός αποτελεί τον πιο αποτελεσματικό τρόπο πρόληψης της ηπατίτιδας Α και ενδείκνυται στις ακόλουθες περιπτώσεις (για άτομα ηλικίας δυο ετών και άνω): Άτομα που ταξιδεύουν σε περιοχές με υψηλή επίπτωση ηπατίτιδας Α. Ομοφυλόφιλοι άνδρες. Χρήστες ναρκωτικών ουσιών (ενδοφλέβιων και μη). Άτομα με διαταραχές παραγόντων πήξης (π.χ. αιμοφιλικοί). Άτομα με χρόνιες ηπατοπάθειες (π.χ. άτομα με χρόνια ηπατίτιδα B ή C). Το εμβόλιο χορηγείται στα παιδιά συνήθως μετά από την ηλικία των 2 ετών. Χρειάζονται 3 δόσεις του εμβολίου που γίνονται κατά τη διάρκεια ενός έτους. Στους ενήλικες γίνονται 2 έως 3 δόσεις σε χρονικό διάστημα από 6 έως 12 μήνες. Για να είναι αποτελεσματικό το εμβόλιο πρέπει να χορηγηθούν όλες οι δόσεις. Ο εμβολιασμός προσφέρει προστασία για 10 περίπου χρόνια. (Να σημειωθεί ότι δεν χρειάζεται καμία παρέμβαση εάν το παιδί έχει έρθει σε επαφή με τον ιό και έχει προηγουμένως εμβολιαστεί με δύο δόσεις του εμβολίου).