Η βρουκέλλωση, γνωστή επίσης και ως μελιταίος πυρετός ή πυρετός της Μάλτας, πυρετός της Μεσογείου, κυματοειδής πυρετός, πυρετός του Γιβραλτάρ, νόσος του Bang (στα βοοειδή), ή επιδιδυμίτις των κριών, είναι μια από τις περισσότερο διαδεδομένες ζωοανθρωπονόσους σ’ ολόκληρο τον κόσμο και ιδιαίτερα στη ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου και οφείλεται σε μικρόβια που ονομάζονται Βρουκέλλες .
Παράγοντες
Οι βρουκέλλες είναι μικρά, ωοειδή, αρνητικά κατά Gram μικρόβια και αποτελούν μια ιδιαίτερη ομάδα μικροβίων με δικά τους κοινά χαρακτηριστικά. Ιδιαίτερο γνώριμα των βρουκελλών είναι ότι “κρύβονται” μέσα στα φαγοκύτταρα του οργανισμού που προσβάλλουν, όπου παραμένουν απρόσβλητες από τους αμυντικούς μηχανισμούς του οργανισμού και τα αντιβιοτικά. Επίσης, έχουν μεγάλη ανθεκτικότητα στις συνθήκες του περιβάλλοντος, όπου υπό ορισμένες προϋποθέσεις μπορούν να παραμείνουν στη ζωή μέχρι και 8 μήνες. Όλες οι βρουκέλλες είναι παθογόνες για τα ζώα και τον άνθρωπο. Τα κυριότερα είδη των βρουκελλών που είναι υπεύθυνα για τη μόλυνση των ζώων και του ανθρώπου είναι τα εξής: Br. abortus, Br. melitensis, Br. suis, Br. Ovis, Br. neotomae και Br. canis. Από αυτά η Br. Melitensis είναι η κυρίως υπεύθυνη για την προσβολή του ανθρώπου, ακολουθεί η Br. suis και τέλος η Br. abortus.
Τρόποι Μετάδοσης
Μετάδοση στον άνθρωπο
Πηγή μόλυνσης για τον άνθρωπο είναι τα μολυσμένα ζώα. Γι αυτό η συχνότητα της βρουκέλλωσης στον άνθρωπο εξαρτάται άμεσα από τη συχνότητά της στα ζώα. Η μετάδοση στον άνθρωπο μπορεί να γίνει άμεσα ή έμμεσα. Η άμεση μετάδοση της αρρώστιας γίνεται με την επαφή κατά το άρμεγμα, τους τοκετούς ή τη σφαγή και την επεξεργασία των προϊόντων των μολυσμένων ζώων. Ακόμα, μπορεί να γίνει κατά τους εμβολιασμούς των ζώων με ζωντανά εμβόλια, όπως είναι το εμβόλιο Rev-1 και κατά τους χειρισμούς των καλλιεργειών των βρουκελλών στα Εργαστήρια. Η έμμεση μετάδοση της αρρώστιας γίνεται με την κατανάλωση μολυσμένων τροφίμων, κυρίως γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων που προέρχονται από μολυσμένα ζώα και δεν υποβλήθηκαν σε επεξεργασία εξυγίανσης, όπως είναι ο βρασμός, η παστερίωση και η σωστή ωρίμανση των προϊόντων ωρίμανσης (τυρί). Από τα στοιχεία της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ), προκύπτει ότι κάθε χρόνο εκδηλώνονται παγκόσμια 500.000 νέα κρούσματα βρουκέλλωσης στον άνθρωπο. Η βρουκέλλωση σε ποσοστό πάνω από το 85% των περιστατικών μεταδίδεται στον άνθρωπο με τον άμεσο τρόπο, γι αυτό και η αρρώστια αυτή χαρακτηρίζεται ως επαγγελματική ζωοανθρωπονόσος και προσβάλλει κυρίως κτηνοτρόφους, κτηνιάτρους, σπερματεγχύτες, ζωεμπόρους, κλπ., οι οποίοι ως εκ του επαγγέλματός τους έρχονται σε συνεχή επαφή με τα ζώα ή τα μολυσμένα υλικά.
Μετάδοση στα ζώα
Στα ζώα η βρουκέλλωση μεταδίδεται με τα εμβρυϊκά υγρά που διασκορπίζονται στο περιβάλλον κατά τους τοκετούς, με τις επιβάσεις ή την τεχνητή σπερματέγχυση, με την κατάποση εμβρυϊκών καταλοίπων μετά από αποβολή ή τοκετό, μέσω της αναπνευστικής οδού, του επιπεφυκότος ή από λύσεις της συνεχείας του δέρματος. Στη διασπορά και τη μετάδοση της αρρώστιας σπουδαίο ρόλο μπορούν να διαδραματίσουν τα άγρια ζώα (αλεπούδες, λαγοί, ελάφια, τρωκτικά κλπ.), τα πτηνά και διάφορα είδη αρθροπόδων.
Συμπτώματα
Συμπτώματα στον άνθρωπο
Τα πρώτα συμπτώματα της αρρώστιας στον άνθρωπο παρουσιάζονται συνήθως 1 – 3 εβδομάδες μετά τη μόλυνση, ενώ σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να εμφανιστούν και μετά την πάροδο πολλών εβδομάδων ή και μηνών. Τα συμπτώματα του μελιταίου πυρετού στον άνθρωπο είναι ποικίλα, δεν είναι καθόλου τυπικά και αρχίζουν απότομα ή ύπουλα. Η αρρώστια μπορεί να έχει οξεία ή χρόνια διαδρομή. Στις περισσότερες περιπτώσεις η βρουκέλλωση εμφανίζεται με την οξεία μορφή, κατά την οποία παρατηρείται μεγάλη κατάπτωση και εξασθένηση, ψηλός πυρετός κυρίως το απόγευμα ή το βράδυ, ρίγη και άφθονες νυχτερινές εφιδρώσεις, κατά τη διάρκεια των οποίων ο πυρετός πέφτει για να ξαναεμφανιστεί το επόμενο απόγευμα. Στην αυξομείωση αυτή του πυρετού η αρρώστια οφείλει και την ονομασία της ως κυματοειδής πυρετός. Μετά την πάροδο λίγων ημερών η κατάσταση βελτιώνεται για να ακολουθήσει νέα έξαρση μετά από ημέρες ή εβδομάδες. Άλλα συμπτώματα, τα οποία παρατηρούνται στη βρουκέλλωση του ανθρώπου είναι κεφαλαλγία, ψευδορευματικά άλγη στο κεφάλι, τον αυχένα, τις αρθρώσεις ή την κοιλιακή χώρα, εντερικές διαταραχές, απίσχνανση, αναπνευστικές ή και νευρικές διαταραχές και τέλος, ορχίτιδα. Στη γυναίκα έχουν αναφερθεί σπάνια αποβολές που οφείλονται σε βρουκέλλες, καθώς και εντόπιση των μικροβίων στο μαστό κατά την περίοδο του θηλασμού. Στη χρόνια μορφή ο ασθενής είναι εξασθενημένος, παρουσιάζει πυρετό, κυρίως διαλείποντα (κυματοειδή) και πόνους στις αρθρώσεις.
Η βρουκέλλωση στον άνθρωπο μπορεί να παρουσιαστεί ως εντοπισμένη μόλυνση σε ένα όργανο ή αντίθετα ως γενικευμένη μόλυνση, όπου εμπλέκονται περισσότερα του ενός όργανα ή συστήματα. Συνήθως εντοπισμένες μορφές παρατηρούνται στο αναπνευστικό σύστημα, όπου εκδηλώνονται ως πυλαίες ή παρατραχειακές λεμφαδενοπάθειες, διάμεση πνευμονία, βρογχοπνευμονία κλπ. Οι κυριότερες επιπλοκές, που ανέρχονται περίπου στο 40% των περιπτώσεων, αφορούν τα οστά και τις αρθρώσεις και περιλαμβάνουν αρθρίτιδα, οστεομυελίτιδα και σπονδυλίτιδα που εκδηλώνεται με οσφυαλγία. Η βακτηριακή ενδοκαρδίτιδα είναι η πιο συχνή καρδιοαγγειακή επιπλοκή της βρουκέλλωσης στον άνθρωπο και η πιο συχνή αιτία θανάτων. Οι τροφογεγείς βρουκελλώσεις που οφείλονται συνήθως στη Br. Melitensis παρουσιάζουν συμπτώματα όμοια με εκείνα του τυφοειδούς πυρετού, με τη διαφορά ότι στη βρουκέλλωση τα γενικά συμπτώματα είναι περισσότερο έντονα από αυτά των γαστρεντερικών διαταραχών.
Συμπτώματα στα ζώα
Στα ζώα η βρουκέλλωση δεν εκδηλώνεται με χαρακτηριστικά συμπτώματα. Τα χαρακτηριστικότερα συμπτώματα της παρουσίας της νόσου στα ζώα είναι οι αποβολές, οι οποίες συμβαίνουν συνήθως τον 4ο μήνα της εγκυμοσύνης, οι πρόωρες γεννήσεις, οι κατακρατήσεις του πλακούντα, καθώς και η μείωση της γαλακτοπαραγωγής, που είναι αποτέλεσμα των πρόωρων γεννήσεων, ενώ στα αρσενικά παρατηρείται ορχίτιδα και επιδιδυμίτιδα. Η βαρύτητα των συμπτωμάτων ποικίλει από κοπάδι σε κοπάδι και από ζώο σε ζώο και εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως είναι για παράδειγμα οι προηγούμενοι εμβολιασμοί, η ηλικία, το φύλο, η φυλή, η πυκνότητα του κοπαδιού, η δύναμη της μόλυνσης, η διατροφή των ζώων και κυρίως οι συνθήκες υγιεινής της εκτροφής.
Διάγνωση
Διάγνωση στον άνθρωπο
Η διάγνωση της βρουκέλλωσης δεν είναι δυνατό να βασιστεί μόνο στα κλινικά συμπτώματα, επειδή αυτά μοιάζουν με τα συμπτώματα πολλών άλλων οξέων ή χρόνιων νοσημάτων και για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο κάθε υποψία βρουκέλλωσης να επιβεβαιώνεται με εργαστηριακή διάγνωση, η οποία περιλαμβάνει μικροβιολογικές και ορολογικές δοκιμές. Οι μικροβιολογικές δοκιμές περιλαμβάνουν την καλλιέργεια αίματος με τη μέθοδο Castaneda και τις μοριακές δοκιμές PCR. Οι ορολογικές δοκιμές, κατά τις οποίες ανιχνεύονται τα ειδικά για τη νόσο αντισώματα, είναι η οροσυγκόλληση, η ELISA, ο ανοσοφθορισμός, η δοκιμή Coombs κ.α.
Διάγνωση στα ζώα
Στα ζώα, επειδή τα κλινικά συμπτώματα είναι ήπια ή απουσιάζουν εντελώς, η διάγνωση της βρουκέλλωσης γίνεται αποκλειστικά με εργαστηριακές μεθόδους. Η διάγνωση εδώ γίνεται πάντοτε σε επίπεδο κοπαδιού, το οποίο χαρακτηρίζεται μολυσμένο με την εντόπιση έστω και ενός θετικού ζώου.
Οι διαγνωστικές δοκιμές που κυρίως χρησιμοποιούνται είναι:
* Η δακτυλιοειδής δοκιμή του γάλακτος (ring test) στις αγελάδες μόνο.
* Η δοκιμή Rose Bengal στον ορό αίματος των ζώων.
* Η δοκιμή Σύνδεσης του Συμπληρώματος επίσης στον ορό αίματος των ζώων.
Οι δυο τελευταίες μέθοδοι χρησιμοποιούνται στα εθνικά προγράμματα καταπολέμησης της νόσου.
Θεραπεία
Θεραπεία στον άνθρωπο
Η βρουκέλλωση στον άνθρωπο είναι μια πολύ επίπονη και επίμονη ζωοανθρωπονόσος και μεγάλη σημασία στην αντιμετώπισή της έχουν τα εξής:
* Η θεραπεία πρέπει να αρχίζει το συντομότερο δυνατόν από την εμφάνιση των συμπτωμάτων και να χορηγείται και σε κείνα τα άτομα στα οποία εμφανίζονται ήπια συμπτώματα.
* Η χορήγηση του κατάλληλου συνδυασμού αντιβιοτικών για επαρκές χρονικό διάστημα. Στο θεραπευτικό σχήμα πρέπει να περιλαμβάνεται ένας τουλάχιστον παράγοντας με ενδοκυτταρική διεισδυτικότητα.
* Η τήρηση επακριβώς του θεραπευτικού σχήματος που συνιστά ο θεράπων ιατρός.
Θεραπεία στα ζώα
Επειδή η βρουκέλλωση είναι μια από τις σοβαρότερες ζωοανθρωπονόσους, απαγορεύεται η προσπάθεια θεραπείας των κατοικίδιων ζώων που πάσχουν ή είναι ύποπτα μόλυνσης από βρουκέλλωση. Σκοπός της καταπολέμησης της βρουκέλλωσης των παραγωγικών ζώων είναι η προστασία της δημόσιας υγείας, αλλά και της ζωικής παραγωγής και κατ’ επέκταση της εθνικής οικονομίας.
Πρόληψη και καταπολέμηση της βρουκέλλωσης
Πρόληψη στα ζώα
Ο μόνος τρόπος για την αντιμετώπιση της βρουκέλλωσης των ζώων είναι η κατάρτιση και η εφαρμογή ενός συγκεκριμένου προγράμματος ελέγχου και εκρίζωσης της νόσου που θα περιλαμβάνει, ανάλογα με τα ποσοστά μόλυνσης των ζώων μιας ευρύτερης περιοχής:
* Τη δήλωση, την απογραφή και τη σήμανση όλων των εκτροφών και του ζωικού κεφαλαίου της περιοχής.
* Τον αυστηρό έλεγχο των αγοραπωλησιών και της διακίνησης του ζωικού κεφαλαίου.
* Την εντόπιση και απομάκρυνση από την εκτροφή των οροθετικών ζώων.
* Τον εμβολιασμό των ευαίσθητων στη νόσο ειδών κάτω από τον έλεγχο των αρμοδίων Κτηνιατρικών Υπηρεσιών.
* Τη διασφάλιση της κατάλληλης διατροφής και συνθηκών υγιεινής των εκτροφών και
* Τη σωστή διαχείριση των εκτροφών.
Η Βρουκέλλωση, όπως ήδη αναφέρθηκε είναι μια νόσος η οποία ενδημεί σε όλες τις μεσογειακές χώρες και την Ελλάδα. Οι σοβαρές επιπτώσεις της αρρώστιας στη δημόσια υγεία και την κτηνοτροφική παραγωγή επιβάλλουν σε όλες τις χώρες την κατάρτιση ειδικών προγραμμάτων καταπολέμησής της. Στη χώρα μας ήδη από 1974 εφαρμόζεται ειδικό πρόγραμμα κατά της βρουκέλλωσης των αιγοπροβάτων και από το 1977 ειδικό πρόγραμμα κατά της βρουκέλλωσης των βοοειδών.