Βιότοπος – περιγραφή:
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Cnicus benedictus (Κνίκος ο βενέδικτος). Το συναντούμε όμως και με τις ονομασίες Centaurea benedicta L. και Atractylis hirsutior. Στη χώρα μας το βρίσκουμε με τις ονομασίες αγιάγκαθο, καρδοσάντο, καλάγκαθο.
Ανήκει στην οικογένεια των συνθέτων και στο γένος των ακανθών. Είναι αυτοφυές σε όλη την Ευρώπη και τη δυτική Ασία. Στη χώρα μας αυτοφύεται σε πεδινά μέρη. Είναι ετήσιο φυτό, χνουδωτό, τριχωτό και λίγο ακανθώδες. Φτάνει σε ύψος τα 40 εκατοστά. Τα φύλλα του είναι μεγάλα, με νευρώσεις λευκές, πτεροειδείς και εξέχουσες και ακανθωτά. Τα άνθη του είναι κιτρινόλευκα. Είναι μελισσοτροφικό φυτό. Τα φύλλα του χρησιμοποιούνται στη ζυθοποιία και είναι δυνατόν να αντικαταστήσουν το ζυθοβότανο.
Συστατικά-χαρακτήρας:
Το βότανο περιέχει άλας μηλικού οξέος και ασβεστίου, λιπαρή πράσινη στερεή ουσία, μία πικρή ουσία που λέγεται κνικίνη, η οποία είναι τερπενική λακτόνη, ταννίνη, λακτόνη, χλωροφύλλη, πτητικό έλαιο, ρητινώδη ουσία, λευκωματίνη και διάφορα μεταλλικά άλατα, όπως και ίχνη θείου. Η κνικίνη είναι πικρή και ορεκτική. Ισχυρές δόσεις από αυτήν μπορούν να προκαλέσουν καψίματα στο στόμα και τον οισοφάγο, καθώς και ισχυρές διάρροιες.
Ιστορικά στοιχεία:
Ο κνίκος χρησιμοποιήθηκε από την εποχή του μεσαίωνα για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Θεωρήθηκε μάλιστα ως σοβαρό φάρμακο με πλατιά θεραπευτική αρμοδιότητα. Οι Χάρτεφελς και Όττο το 1859 το συνέστησαν σαν καταπραϋντικό, ισχυρό αντιφλεγμονώδες, αντικαρκινικό, προφυλακτικό για την πανώλη, την ευλογιά και την ιλαρά. Οι πρακτικοί είχαν οργιάσει διαφημίζοντάς το ως πανάκεια για κάθε ασθένεια.
Ο Λιούις, ο Λινναίος και ο Γκίλμπερτ το θεωρούσαν κατάλληλο για προβλήματα ατονίας στομάχου, ανορεξία, ατονική δυσπεψία, διαλείποντες πυρετούς και ίκτερο. Στη λαϊκή ιατρική χρησιμοποιούσαν το αφέψημα των φύλλων εξωτερικά πάνω σε εξελκωμένα καρκινώματα.
Άνθιση – συλλογή – χρησιμοποιούμενα μέρη:
Ανθίζει από τέλη Μαΐου έως τον Αύγουστο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται όλα τα μέρη του φυτού. Συλλέγεται κατά τον Ιούλιο, πριν ανθίσει καλά και ξεραίνεται σε μάτσα.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Είναι τονωτικό, αντιπυρετικό, ανθελμινθικό και εφιδρωτικό. Όταν το πάρουμε σε μεγάλες δόσεις και δροσιστικό. Είναι κατάλληλο για προβλήματα δυσπεψίας, αδυναμίας του στομάχου, ευκοιλιότητα, ανορεξία, διαλείποντες πυρετούς, πλευρίτιδα, πνευμονία, χρυσή, πέτρες, κρυολογήματα, αρθρίτιδα και γενική ατονία. Η χρήση του στις θηλάζουσες αυξάνει την ροή του γάλατος.
Στην ομοιοπαθητική το βάμμα που παρασκευάζεται από το νωπό φυτό χρησιμοποιείται για να καταπολεμηθεί η ηπατίτιδα, ο ίκτερος και η αρθρίτιδα. Στην λαϊκή ιατρική (ιδιαίτερα στην Ήπειρο) χρησιμοποιείται το αφέψημα του ξηρού φυτού σε εξωτερική χρήση για να καταπολεμηθούν οι χιονίστρες και σε εσωτερική χρήση ως εμετικό, αποχρεμπτικό, εφιδρωτικό και διουρητικό.
Παρασκευή και δοσολογία:
Εσωτερικά λαμβάνεται ως αφέψημα (οι καρποί) ή έγχυμα (τα φύλλα). Για το έγχυμα ρίχνουμε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε 8 γραμμάρια ξηρού βοτάνου (φύλλα) το σκεπάζουμε για 10 λεπτά, σουρώνουμε και πίνουμε 2-3 φορές την ημέρα. Για παιδιά η ημερήσια δόση δεν πρέπει να ξεπερνά τις 5 κουταλιές της σούπας ημερησίως.
Προφυλάξεις:
Η χρησιμοποίηση του βοτάνου στις συνιστώμενες δόσεις και για μικρό χρονικό θεωρείται ασφαλής.
Λίγες φορές έχει αναφερθεί αλλεργία που εκδηλώνεται υπό μορφή αναφυλαξίας. Η χρήση του για την αύξηση παραγωγής γάλακτος στις θηλάζουσες δεν έχει ερευνηθεί επαρκώς μέχρι σήμερα. Στο παρελθόν το βότανο το χρησιμοποιούσαν για την εξομάλυνση της εμμηνόρροιας και για αμβλώσεις. Κατά συνέπεια απαγορεύεται η χρήση του κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης. Η άμεση επαφή του φυτού με το δέρμα ή τα μάτια μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό. Σε μεγάλες δόσεις ο κνίκος μπορεί να προκαλέσει εμετό. Η χρήση του αυξάνει την έκκριση των οξέων του στομάχου και δεν πρέπει να χρησιμοποιείται όταν πάσχουμε από έλκος στομάχου ή έχουμε καούρες σε στομάχι και οισοφάγο.
Σάκης Κουβάτσος