Με τον όρο αποφρακτική ουροπάθεια, νοείται η παρακώλυση της φυσιολογικής απορροής των παραγομένων από το νεφρό ούρων, σε οποιοδήποτε σημείο της ουροφόρου (αποχετευτικής) οδού. Η παρακώλυση αυτή, μπορεί να οφείλεται σε συγγενή ή επίκτητα αίτια. Μπορεί να εγκατασταθεί οξέως ή προοδευτικά. Ανεξαρτήτως του αιτίου, η στάση των ούρων προκαλεί διάταση της ουροφόρου οδού, κεντρικότερα της απόφραξης, με ουρολογικές, νεφρικές και συστηματικές επιπτώσεις (γενικότερες επιπτώσεις στο σύνολο του οργανισμού). Η συχνότητά της στο γενικό πληθυσμό, είναι περίπου 3%.
Αίτια
Η παρακώλυση της ροής των ούρων μπορεί να αφορά οποιοδήποτε επίπεδο της ουροφόρου οδού από τους νεφρικούς κάλυκες μέχρι και την ουρήθρα. Τα αίτια που προκαλούν αποφρακτική ουροπάθεια μπορεί να είναι συγγενείς ανωμαλίες ή επίκτητες διαταραχές του ουροποιογεννητικού συστήματος και των παρακειμένων ιστών.
Συγγενείς ανωμαλίες. Αποτελούν την κυρίαρχη αιτιολογία εμφάνισης αποφρακτικής ουροπάθειας στην παιδική ηλικία. Συνήθως αφορούν:
* Τη στένωση της πυελοουρητηρικής συμβολής (σημείο επαφής της πυέλου του νεφρού με τον ουρητήρα)
* Την έκτοπη εκβολή ουρητήρα
* Τον πρωτοπαθή μεγαουρητήρα (διάταση του ουρητήρα)
* Την ουρητηροκήλη
* Τις συγγενείς βαλβίδες της οπίσθιας ουρήθρας.
Επίκτητες διαταραχές. Εμφανίζονται σε μεγαλύτερες ηλικίες, ενώ περιλαμβάνονται:
* Λίθοι του ουροποιητικού. Μία από τις συχνότερες αιτίες υδρονέφρωσης στους ενηλίκους.
* Όγκοι. Περιλαμβάνουν τόσο όγκους του ουροποιητικού όσο και όγκους παρακειμένων οργάνων. Οι παρακείμενοι όγκοι, ασκούν πίεση εκ των έξω και αποφράσσουν την ουροφόρο οδό.
* Συμφύσεις. Εμφανίζονται κυρίως μετά από χειρουργικές επεμβάσεις στην ευρύτερη περιοχή. Οι συμφύσεις στραγγαλίζουν και αποφράσσουν την ουροφόρο οδό.
* Οπισθοπεριτοναϊκή ίνωση. Μια φλεγμονώδης οπισθοπεριτοναϊκή εξεργασία, με ανάπτυξη ινώδους ιστού που στραγγαλίζει τους ουρητήρες.
* Τραυματισμοί των ουρητήρων.
* Καλοήθης υπερπλασία και καρκίνος του προστάτη. Μία από τις συχνότερες αιτίες αμφοτερόπλευρης υδρονέφρωσης στους άνδρες.
* Νευρογενής κύστη. Αφορά στην αδυναμία κένωσης της ουροδόχου κύστεως, νευρολογικής αιτιολογίας. Οφείλεται στο σακχαρώδη διαβήτη, σε τραύματα του νωτιαίου μυελού, στη σκλήρυνση κατά πλάκας κ.ά.
* Ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής.
Επιπτώσεις
Η κλινική εμφάνιση και οι επιπτώσεις της αποφρακτικής ουροπάθειας ποικίλλουν ανάλογα με το επίπεδο της απόφραξης, την ταχύτητα της εγκατάστασής της και τη βαρύτητά της. Ο πόνος είναι ένα χαρακτηριστικό σύμπτωμα ιδίως της οξείας απόφραξης. Έχει κωλικοειδή χαρακτήρα, εντοπίζεται στην οσφύ με συχνή αντανάκλαση κατά την πορεία του ουρητήρα ως τα γεννητικά όργανα, ενώ συχνά συνοδεύεται από ναυτία και εμέτους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο κωλικός του νεφρού, ο πόνος που συνοδεύει τη λιθίαση του ουρητήρα. Η προοδευτική επιβαρυντική επίδραση στη νεφρική λειτουργία, μπορεί να οδηγήσει σε αζωθαιμία. Η αζωθαιμία, αναπτύσσεται πρωτίστως, σε αμφοτερόπλευρη ουρητηρική απόφραξη. Εκδηλώνεται με αύξηση των τιμών της ουρίας και της κρεατινίνης στο αίμα.
Πολυουρία και νυκτουρία δυνατόν να εμφανιστεί επί μερικής απόφραξης. Οφείλεται σε έκπτωση της συμπυκνωτικής ικανότητας του πάσχοντος νεφρού. Η στάση των ούρων αποτελεί ισχυρό παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη λοιμώξεων του ουροποιητικού. Οι συχνές υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις οφείλουν πάντα να εγείρουν την υποψία αποφρακτικής ουροπάθειας, τόσο στους ενηλίκους όσο και στα παιδιά. Αθεράπευτες ουρολοιμώξεις επί συνυπάρχουσας απόφραξης, δυνατόν να οδηγήσουν σε σηπτικές καταστάσεις.
Υπέρταση και ερυθροκυττάρωση (αύξηση του αριθμού των ερυθρών αιμοσφαιρίων), είναι δυνατό να παρουσιασθεί αρχικά, λόγω αύξησης της έκκρισης ρενίνης και ερυθροποιητίνης αντίστοιχα, από τον πάσχοντα νεφρό.
Θεραπεία
Η αντιμετώπιση της αποφρακτικής ουροπάθειας περιλαμβάνει την άμεση παροχέτευση των ούρων, ιδίως στην περίπτωση της επιπλοκής με λοίμωξη, ή έκπτωσης της νεφρικής λειτουργίας. Η παροχέτευση των ούρων μπορεί να γίνει, ανάλογα με το επίπεδο της απόφραξης, είτε με καθετηριασμό της ουροδόχου κύστεως, του ουρητήρα ή και με ουρητηροστομία ή νεφροστομία. Αν η στάση των ούρων έχει επιπλακεί με λοίμωξη, τότε είναι απαραίτητη η χορήγηση των κατάλληλων αντιμικροβιακών φαρμάκων (αντιβιοτική κάλυψη), για να αποφευχθεί ο κίνδυνος σήψης. Αν τα δύο αυτά μέτρα παρθούν έγκαιρα, η έκπτωση της νεφρικής λειτουργίας είναι αναστρέψιμη. Σε δεύτερο χρόνο πραγματοποιείται αντιμετώπιση της υποκείμενης αιτίας με τη χρήση κατάλληλων τεχνικών, χειρουργικών και μη.