Βιότοπος – περιγραφή
Η επιστημονική ονομασία του βοτάνου είναι Tamus communis L. (Τάμος ο κοινός). Ανήκει στην οικογένεια των Διοσκοριδών και στη χώρα μας το συναντούμε με τις ονομασίες αβρωνία, αβρουνιά, αβρουνία, αδρανιά, βρυωνία και οβριά. Συναντάται στη Νότια Ευρώπη σε περιοχές με υγρασία, σε άκρες δασών και καλλιεργειών. Είναι δίοικο αναρριχώμενο φυτό, με στελέχη χωρίς έλικες. Φτάνει σε μέγεθος από ένα έως τρία μέτρα. Τα φύλλα του είναι λαμπερά, καρδιόσχημα, με 5-7 νευρώσεις (μονοκοτυλίδονα). Αργά το φθινόπωρο το χρώμα των φύλλων γίνεται σκούρο μοβ ή έντονο κίτρινο. Το μήκος τους μπορεί να φτάνει τα 10 εκατοστά και το πλάτος τους τα 8 εκατοστά. Τα άνθη του είναι πρασινοκίτρινα. Η ρίζα του είναι σαν αδράχτι, κονδυλώδης με σκούρο χρώμα απέξω. Ο καρπός του φυτού είναι ρόγα ωοειδής κόκκινη γυαλιστερή με σπόρους σφαιρικούς. Είναι γνωστή η λαχανευτική χρήση του φυτού, που τα τρυφερά του βλαστάρια είναι εξαιρετική τροφή.
Ιστορικά στοιχεία
Η αβρωνία ή αβρουνιά ανήκει στα βότανα του Κενταύρου Χείρωνα. Στην αρχαία ιατρική χρησιμοποιήθηκε για τη θεραπεία διάφορων γυναικολογικών προβλημάτων. Ο Διοσκουρίδης ονόμαζε το φυτό αγιόκλιμα και συνιστούσε τις ράγες του φυτού για τις φακίδες του προσώπου. Στη λαϊκή ιατρική χορηγείται ως φάρμακο για τις νεφρολιθιάσεις και νοσήματα του ουροποιητικού συστήματος. Η αβρωνιά. έχει φλογιστικές ιδιότητες και στη λαϊκή ιατρική οι βλαστοί του υπό μορφή σκόνης καταπλάσματος ή αλοιφής χρησιμοποιούνται κατά των εγκαυμάτων. Επίσης θεωρείται κατάλληλο εναντίον των μωλώπων. Χαρακτηριστική είναι η ονομασία που δίνουν οι γάλλοι στο φυτό. Την ονομάζουν Herbe aux femmes battues, που σημαίνει ‘για τις δαρμένες γυναίκες’. Ο χυμός της φρέσκιας ρίζας αναμειγμένος με λίγο λευκό κρασί έχει χρησιμοποιηθεί ως ισχυρό διουρητικό ενάντια στις πέτρες των νεφρών. Σήμερα δεν συνηθίζεται η εσωτερική χρήση του βοτάνου λόγω της τοξικότητάς του. Η υπερβολική δόση μπορεί να είναι μοιραία ανάλογα με την ηλικία και τις ιδιαιτερότητες του ασθενούς. Υπό μορφή καταπλάσματος (με το ξύσμα της ρίζας των φρέσκων φυτών) στο παρελθόν έχει χρησιμοποιηθεί για προβλήματα ουρικής αρθρίτιδας, ρευματισμούς, τους μώλωπες, τα μαυρισμένα μάτια και παράλυση.
Το βάμμα της ρίζας έχει χρησιμοποιηθεί ενάντια στις χιονίστρες.
Ο χυμός της ρίζας έχει χρησιμοποιηθεί μαζί με μέλι ως θεραπεία για τους ασθματικούς. Σήμερα όμως προτιμώνται πιο ασφαλείς θεραπείες με άλλα βότανα.
Παρά το γεγονός της τοξικότητάς της η αβρωνιά τρώγεται και θεωρείται φάρμακο στην Κρήτη όπου το αποκαλούν αβρωνιά ή αμπελουρίδα και σε άλλες περιοχές. Θεωρείται άριστο λαχανικό παρά την χαρακτηριστική του πικράδα. Μαγειρεύονται οι τρυφερές κορυφές του βοτάνου βραστές (σαλάτα με λεμόνι ή ξύδι και λάδι), γιαχνί και κάνουν πολύ νόστιμες ομελέτες. Στην Κρήτη οι βλαστοί ονομάζονται και απετωνιές. Θεωρούνται ακριβό και επίσημο φαγητό. Θεωρούνται αναπλαστικές του αίματος και απαλλακτικό από τυχόν κακά συστατικά του. Συνιστούν τις αβρωνιές ιδιαίτερα στους πάσχοντες από ελώδεις πυρετούς και σπλήνα. Ο χυλός της ρίζας του φυτού θεωρούν ότι καθαρίζει τα νεφρά. Γενικά θεωρείται ότι θεραπεύει κάθε νόσημα των ουροφόρων οδών. συνίσταται στη νεφρολιθίαση και την επιληψία. Για τους Κρήτες ο χυμός της ωμής αβρωνιάς έχει ελμινθοκτόνες ιδιότητες.
Συστατικά – χαρακτήρας
Ανήκει στα φυτά που περιέχουν αλκαλοειδή. Περιέχει μαγνήσιο, φώσφορο, ασβέστιο, κάλιο, μαγγάνιο, κοβάλτιο, διάφορες βιταμίνες, και την ασπεργίνη μια ουσία διουρητική.
Οι ράγες περιέχουν μία τοξική ουσία που ονομάζεται διοσγενίνη. Το ρίζωμα του φυτού περικλείει πολλούς κρυστάλλους οξαλικού ασβεστίου και μία ουσία που δρα ως ισταμίνη
Ανθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Ανθίζει από τον Μάιο έως τον Ιούνιο.
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα υπέργεια τμήματα και οι κόνδυλοι του φυτού.
Ο υπέργειος βλαστός εξαφανίζεται το καλοκαίρι.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Η αβρωνιά δρα ως καθαρτικό, διουρητικό, εμετικό, και επουλωτικό βότανο.
Οι κόνδυλοι του φυτού γίνονται καταπλάσματα στις περιπτώσεις εγκαυμάτων και μωλώπων. Χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις αλωπεκίας.
Ως τροφή ενδείκνυται για εντερικές παθήσεις. Τα φύλλα του φυτού πολτοποιημένα τα επιθέτουμε και καταπολεμάνε τις φακίδες του δέρματος και τους μώλωπες.
Στην ομοιοπαθητική το βάμμα της ρίζας χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις εγκαυμάτων από τον ήλιο.
Παρασκευή και δοσολογία
Η αβρωνιά μαγειρεύεται βραστή ή τσιγαρίζεται πριν μαγειρευτεί μαζί με τα αυγά σε ομελέτα.
Η κατανάλωση να είναι σε μικρές δόσεις όσο και αν σας αρέσει η χαρακτηριστική πικράδα του φυτού.
Προφυλάξεις
Η χρήση της αβρωνιάς για θεραπευτικούς σκοπούς θέλει προσοχή, γιατί δεν είναι ακίνδυνη. Στην περίπτωση αυτή ισχύει ό,τι λέμε χαρακτηριστικά για όλα τα βότανα, ότι δηλαδή έχει μεγάλη σημασία η επιλογή του κατάλληλου βοτάνου για κάθε ασθένεια και βέβαια στην σωστή δοσολογία.
Αν καταναλωθεί υπερβολικά οι σαπωνίνες που περιέχει το φυτό μπορεί να προκαλέσουν βαρύ ερεθισμό.
Οι καρποί του φυτού δεν πρέπει να καταναλώνονται από παιδιά διότι ενεργούν ως εμετικό.
Σάκη Κουβάτσου