Έλκη άτονα

Έλκη άτονα

Το έλκος (= πληγή) είναι απλά ένα άνοιγμα στο δέρμα. Η άμεση αιτία είναι συνήθως ένας μικρός τραυματισμός στη γάμπα ή το πόδι, η οποία προκαλεί σχίσιμο στο δέρμα. Όμως, αν υπάρχει κάποιο υποκείμενο πρόβλημα, το δέρμα δεν επουλώνεται και η περιοχή του σχισίματος μπορεί ακόμη και να αυξηθεί σε μέγεθος. Έτσι δημιουργείται ένα χρόνιο ή άτονο έλκος. Τα έλκη των κάτω μελών είναι συχνότερα στους ηλικιωμένους. Είναι υπεύθυνα για την αναπηρία και το χάσιμο πολλών ωρών εργασίας αρκετών ανθρώπων και – αν μείνουν χωρίς φροντίδα – σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσουν σε απώλεια του μέλους.

Τι προκαλεί τα έλκη;

* Φλεβικά έλκη (λόγω φλεβικής στάσης) – Αυτά αποτελούν πάνω από το 70% όλων των ελκών. Κάθε φορά που κινούνται οι μυς της γάμπας σας βοηθούν να αντληθεί αίμα προς την καρδιά, ενώ μια σειρά βαλβίδων εμποδίζουν το αίμα να γυρίσει προς τα πίσω. Αν χαλάσουν αυτές οι βαλβίδες, το αίμα ρέει προς τα πίσω και αυξάνει την πίεση στις φλέβες. Μετά από καιρό, οι φλέβες θα ξεχειλώσουν και θα υπάρχει διαρροή υγρού έξω απ’ αυτές σε επίπεδο φλεβικών τριχοειδών με συνέπεια να πρήζονται τα πόδια και να παχύνεται και να χαλάει το δέρμα (αυτή η κατάσταση ονομάζεται χρόνια φλεβική ανεπάρκεια). Στην κατηγορία των ελκών λόγω στάσης μπορούμε να κατατάξουμε και τα σχετικώς σπάνια έλκη λόγω λεμφοιδήματος ή καρδιογενούς οιδήματος, επειδή η αντιμετώπισή τους είναι συναφής.
* Αρτηριακά ή Ισχαιμικά έλκη – Αποτελούν περίπου το 10-15% των ελκών. Οι αρτηρίες των κάτω μελών φέρνουν το αίμα στις γάμπες και τα πόδια. Αν στενέψουν σημαντικά, συνήθως λόγω αθηροσκλήρυνσης (δηλαδή, αν δημιουργηθεί περιφερική αποφρακτική αρτηριοπάθεια), θα μειωθεί η κυκλοφορία στο μέλος. Έτσι, θα λείπει οξυγόνο και θρεπτικές ουσίες από τους ιστούς του ποδιού, και το δέρμα θα γίνει επιρρεπές σε σχισίματα, ενώ θα μειωθεί η δυνατότητα επούλωσης.
* Νευροπαθητικά ή Νευροτροφικά έλκη (συνήθως σε διαβητικούς) – Σε ποσοστό 15% οι διαβητικοί θα παρουσιάσουν έλκη στη διάρκεια της ζωής τους, συνήθως στο πέλμα και τα δάκτυλα. Ο σακχαρώδης διαβήτης μπορεί να «χαλάσει» τα νεύρα (διαβητική νευροπάθεια), προκαλώντας απώλεια της αισθητικότητας των ποδιών με συνέπεια να μη γίνεται έγκαιρα αντιληπτός ένας μικροτραυματισμός και παραμόρφωση των ποδιών (νευροπαθητική αρθροπάθεια). Ο σακχαρώδης διαβήτης αυξάνει επίσης την πιθανότητα αθηροσκλήρυνσης. Ανάλογα με την ακριβή αιτία που τα προκαλεί, τα έλκη στα πόδια των διαβητικών ταξινομούνται ως αμιγώς νευροπαθητικά, νευροϊσχαιμικά ή αμιγώς ισχαιμικά (αρτηριακά). Τα διαβητικά έλκη γενικά μπορεί να επιβαρύνονται από το κάπνισμα, την κακή διατροφή, την εσφαλμένη φαρμακευτική αγωγή, την πτωχή φροντίδα των ποδιών ή τα στενά παπούτσια. Μία άλλη ειδική κατηγορία άτονων ελκών είναι τα λεγόμενα έλκη πίεσης ή έλκη εκ κατακλίσεως, που οφείλονται σε μακροχρόνια πίεση σ’ ένα σημείο του σώματος (π.χ. πτέρνα, αχίλλειος τένοντας, κοκκυγική περιοχή) συνήθως σε άτομα που έχουν κινητικές δυσκολίες ή παραμένουν κατάκοιτα, χωρίς να εμφανίζουν υποχρεωτικά αγγειακή πάθηση ή διαβητική νευροπάθεια.
* Σπάνια αίτια ελκών – Αποτελούν μόλις το 5% των ελκών. Μπορεί να οφείλονται σε αγγειΐτιδα (π.χ. λόγω ρευματοειδούς αρθρίτιδας), σε καταστάσεις με κρυοσφαιριναιμία (λόγω μυελο-υπερπλαστικής πάθησης, όπως είναι η ιδιοπαθής πολυερυθραιμία, ή λόγω χρόνιας φλεγμονώδους πάθησης), σε ορισμένες συγγενείς αιματολογικές παθήσεις, στη λήψη φαρμάκου (όπως η υδροξυουρία), σε γαγγραινώδες πυόδερμα (λόγω ελκώδους κολίτιδας), σε οστεομυελίτιδα, σε δερματική κακοήθεια, κλπ. Σε μερικές περιπτώσεις, δυο ή περισσότερες παθολογικές καταστάσεις μπορεί συγχρόνως να προκαλούν βλάβη, οπότε μιλάμε για μικτά (ή μικτής αιτιολογίας) έλκη. Για παράδειγμα, σ’ ένα μέλος με άτονο έλκος λόγω φλεβικής στάσης, αν συνυπάρχει πολύ μειωμένη αιμάτωση λόγω αποφρακτικής αρτηριοπάθειας, μπορεί να απαιτηθεί προηγουμένως επέμβαση για βελτίωση της αρτηριακής αιμάτωσης ώστε να υπάρξει η δυνατότητα να επουλωθεί το έλκος.

Συμπτώματα
Κάποια άτονα έλκη κνημών παράγουν υγρά, ειδικά αν συνυπάρχει οίδημα του μέλους. Τα υγρά αυτά μπορεί να είναι δύσοσμα. Τέτοιο υγρό περιβάλλον ευνοεί την πρόκληση λοίμωξης του δέρματος και του υποδορίου λίπους από βακτήρια, οπότε μπορεί – μεταξύ άλλων – να απαιτηθεί θεραπευτική αγωγή με αντιβιοτικά.

Φλεβικά έλκη – Τυπικά εντοπίζονται στην εσωτερική πλευρά της κνήμης μόλις πάνω από τον αστράγαλο, όπου η φλεβική πίεση είναι μέγιστη και υπάρχουν μεγάλες διατιτρώσες φλέβες. Η κνήμη μπορεί να πρήζεται και να είναι ευαίσθητη στο άγγιγμα. Το δέρμα μπορεί να έχει κοκκινωπή ή καφέ-μαύρη υπέρχρωση και περιοχές με λευκή ατροφία, ενώ στο δέρμα και στο υποδόριο λίπος προκαλείται λιποδερματοσκλήρυνση, ως συνέπεια της χρόνιας φλεβικής στάσης. Υπάρχει αρκετή φαγούρα και ξηροδερμία. Μερικά φλεβικά έλκη πονούν, ειδικά αν αναπτυχθεί λοίμωξη στους πέριξ ιστούς (δέρμα, υποδόριο λίπος).
Αρτηριακά έλκη – Έχουν την τάση να εμφανίζονται στο κατώτερο τμήμα της κνήμης και το πόδι. Το πόδι συχνά είναι κρύο και, ανάλογα με το αν βρίσκεται σε οριζόντια θέση ή αν κρέμεται, μπορεί να έχει λευκή ή κόκκινη-ιώδη, γυαλιστερή εμφάνιση. Τα αρτηριακά έλκη συνήθως πονούν πολύ, ειδικά το βράδυ στο κρεβάτι. Αρκετές φορές ο πόνος λιγοστεύει όταν τα πόδια είναι σε χαμηλότερη θέση από το σώμα. Έλκη λόγω διαβητικής νευροπάθειας – Αυτά εμφανίζονται στις ευπαθείς θέσεις των ποδιών και των κνημών. Συνήθως δεν προκαλούν πόνο. Το έλκος αποτελεί μια από τις εκδηλώσεις του διαβητικού ποδιού.

Πώς γίνεται η διάγνωση της αιτίας του έλκους;
Η διάγνωση συνήθως γίνεται με βάση την εμφάνιση και τη θέση του έλκους, αλλά μπορεί να χρειαστεί λεπτομερές ιστορικό και αντικειμενική εξέταση. Για να αποκλειστεί η κακή κυκλοφορία ως αιτία, συνηθίζεται να συγκρίνουμε την αρτηριακή πίεση του αίματος στο ύψος του αστραγάλου με αυτή στο ύψος του βραχίονα για να βρούμε το πηλίκο που λέγεται σφυρο-βραχιόνιος δείκτης πίεσης [ankle-brachial pressure index, ABPI]. Η μέτρηση γίνεται χρησιμοποιώντας φορητό Doppler και μανόμετρο. Οι ασθενείς με φλεβικά ή αρτηριακά έλκη μπορούν να μελετηθούν περαιτέρω με υπερηχογράφημα triplex αγγείων. Για τα αρτηριακά έλκη μπορεί να απαιτηθεί επιπλέον μελέτη με αξονική αγγειογραφία ή με ψηφιακή αγγειογραφία, δηλαδή ειδικές ακτινογραφίες των αρτηριών.

Πώς θα θεραπευτώ;
Να θυμάστε ότι ένα έλκος κάτω μέλους είναι όπως κάθε άλλη πληγή, δηλαδή οφείλει να επουλωθεί το πολύ σε δυο εβδομάδες. Αν δεν συμβεί αυτό, δείτε ένα ιατρό. Όσο νωρίτερα καταπιαστείτε με το πρόβλημα, τόσο ευκολότερα θα γίνει η επούλωση και με καλύτερο αποτέλεσμα. Ποτέ μην περιμένετε ένα ή δυο μήνες μέχρι να ζητήσετε βοήθεια ειδικού! Αλλιώς, η θεραπεία θα είναι πιο επιπλεγμένη και τα αποτελέσματα λιγότερο ικανοποιητικά. Ως ειδικοί στη θεραπεία ελκών αγγειακής αιτίας έχουμε πολλές δυνατότητες. Η θεραπεία του φλεβικού έλκους στοχεύει καταρχήν στο να μειώσει την υψηλή πίεση στις φλέβες του μέλους και στο ίδιο το έλκος.

* Ανύψωση του μέλους (ανάρροπη θέση). Τοποθετείτε τα πόδια σας ψηλά οποτεδήποτε έχετε τη δυνατότητα. Ανυψώστε το κάτω μέρος του κρεβατιού σας (περίπου 15 cm) έτσι ώστε τα πόδια σας να είναι λίγο ψηλότερα από το επίπεδο της καρδιάς όταν είστε στο κρεβάτι.
* Συμπιεστική επίδεση ή κάλτσα. Με σκοπό να διατηρείται χαμηλή η πίεση στις φλέβες στο επίπεδο των αστραγάλων όταν στέκεστε, θα σας συμπιέσουμε τη γάμπα και το πόδι με κατάλληλους επιδέσμους. Όταν επουλωθεί το έλκος, συνήθως απαιτείται χρήση ειδικών συμπιεστικών καλτσών για να μην υποτροπιάσει.
* Επιθέματα. Σε κάθε αλλαγή τραύματος που θα γίνεται, θα τοποθετούμε κατάλληλα επιθέματα ανάλογα με τη φάση επούλωσης στην οποία βρίσκεται το έλκος σας. Αυτά τα επιθέματα μπορεί να διαφέρουν κατά καιρούς.
* Εγχείρηση. Μερικές φορές μπορεί να είναι αναγκαίο να γίνει εγχείρηση φλεβών αν το έλκος οφείλεται σε επιπολής φλεβική νόσο  (όπως π.χ. κιρσούς φλεβών ή ανεπάρκεια διατιτρωσών) ή να τοποθετηθεί μόσχευμα δέρματος πάνω στο έλκος.

Στα αρτηριακά έλκη, ο κύριος στόχος είναι η αύξηση της ροής αίματος προς το πόδι. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με εγχείρηση αρτηριακής παράκαμψης [bypass] με την τοποθέτηση μοσχεύματος (δηλαδή νέας αρτηρίας) ή με αγγειοπλαστική με μπαλόνι (διάνοιξη μιας αρτηρίας με μπαλόνι). Μερικές φορές μπορεί να χρειαστεί αντιβιοτική αγωγή στη θεραπεία των ελκών, ειδικά αν υπάρχουν σημεία λοίμωξης στο περιβάλλον δέρμα και ιστούς. Η θεραπευτική αντιμετώπιση των ελκών μικτής αιτιολογίας είναι πιο σύνθετη.

Πόσο καιρό θα χρειαστεί το φλεβικό έλκος για να επουλωθεί;
Συνήθως έχουν περάσει αρκετά έτη μέχρις ότου η υποκείμενη χρόνια φλεβική ανεπάρκεια δημιουργήσει το έλκος, έτσι δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη το ότι τα έλκη μπορεί να χρειαστούν αρκετό καιρό για να επουλωθούν. Αν και τα περισσότερα φλεβικά έλκη θα έχουν επουλωθεί σε 3 μήνες, ένα μικρό ποσοστό θα χρειαστεί πολύ περισσότερο καιρό. Ακόμη και σ’ αυτές τις ανθεκτικές περιπτώσεις, η θεραπεία τελικά συνήθως είναι αποτελεσματική.

Υπάρχει κίνδυνος να χάσω το πόδι μου;
Είναι εξαιρετικά σπάνιο ένα φλεβικό έλκος να οδηγήσει σε ακρωτηριασμό καθώς ακόμη και μεγάλα έλκη αντιμετωπίζονται με επιτυχία. Για τα αρτηριακά έλκη συχνά είναι εφικτό να γίνει επέμβαση για να αυξηθεί η ροή του αίματος προς το πόδι και να επουλωθούν. Όμως, σε περίπτωση που ο ειδικός αγγειοχειρουργός σας διαβεβαιώσει ότι δεν μπορεί να γίνει επαναιμάτωση του μέλους, όταν μάλιστα υπάρχει και ανυπόφορος πόνος, είναι καλύτερα να αποφασίσετε να υποβληθείτε σε ακρωτηριασμό. Τα διάφορα έλκη (νευροπαθητικά, νευροϊσχαιμικά και ισχαιμικά), τα οποία μπορεί να εμφανιστούν στα κάτω μέλη των διαβητικών, απαιτούν πολύ μεγάλη προσοχή, αξιολόγηση και συμβουλή από ειδικό αγγειοχειρουργό εγκαίρως, επειδή αρκετές φορές είναι δυνατόν να απειλήσουν τη βιωσιμότητα του μέλους. Υπολογίζεται ότι το 14-24% των διαβητικών ασθενών με έλκος ποδιού θα καταλήξουν σε ακρωτηριασμό.

Πώς μπορώ να βοηθήσω τον εαυτό μου;

* Σταματήστε το κάπνισμα, αν καπνίζετε
* Έχετε υγιεινή διατροφή
*
Βαδίζετε τακτικά. Αποφύγετε την καθιστική ζωή και την ορθοστασία
*
Φορείτε κατάλληλες κάλτσες αν σας τις έχει συστήσει ο ιατρός
*
Αποφεύγετε σφικτά ρούχα στα κάτω μέλη και φορείτε άνετα παπούτσια
* Προστατέψτε το δέρμα στα πόδια και τις γάμπες σας, και να αυτοεξετάζεστε προσεκτικά και τακτικά

Πώς μπορώ να προλάβω να μην ξαναγίνει το έλκος;
Είναι αλήθεια ότι τα έλκη έχουν την τάση να υποτροπιάζουν, ειδικά στους ηλικιωμένους. Στις περιπτώσεις που είναι εφικτή η χειρουργική διόρθωση της αιτίας που προκάλεσε το έλκος, η εγχείρηση συνηθέστατα προλαμβάνει την υποτροπή του έλκους. Αν το υποκείμενο πρόβλημα παραμένει, πρέπει να λάβετε μέτρα για να μην ξανασυμβεί το έλκος. Αν σας συστηθεί να φορείτε πιεστικές κάλτσες, θα πρέπει να τις φορείτε επ’ αόριστον και θα πρέπει να τις αντικαθιστάτε κάθε 3-4 μήνες οπότε παύουν να διατηρούν το βαθμό συμπίεσης για τον οποίο έχουν σχεδιαστεί. Οι διαβητικοί πρέπει να ακολουθούν τις οδηγίες φροντίδας των ποδιών τους.

Leave a Comment