Ο τρόπος ζωής και η συνεχής αύξηση του προσδόκιμου επιβιώσεως δημιουργούν ένα «εκρηκτικό» μίγμα που οδηγεί σε αύξηση της συχνότητας του καρκίνου στη χώρα μας, ενώ το γεγονός πως οι περισσότεροι δεν είμαστε θιασώτες του τσεκ απ και καθυστερούμε όσο μπορούμε τις επισκέψεις στους γιατρούς συντελεί στην υψηλή θνησιμότητα από τη νόσο.
Αυτό αποκαλύπτουν το πιο πρόσφατο (του 2014) απολογιστικό δελτίο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τον καρκίνο στην χώρα μας, η παγκόσμια μελέτη Global Burden of Disease Study 2013 που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Δεκέμβριο στο επιστημονικό περιοδικό «The Lancet», αλλά και στοιχεία από την Ελληνική Στατιστική Αρχή.
Αν και ουδείς γνωρίζει πόσοι ακριβώς Έλληνες μαθαίνουν ετησίως ότι έχουν καρκίνο, καθώς δεν έχουμε εθνικό αρχείο νεοπλασιών, υπολογίζεται ότι τα νέα κρούσματα υπερβαίνουν τα 35.000 σε ετήσια βάση. Οι δε θάνατοι πλησιάζουν στο 25% της συνολικής θνησιμότητας στη χώρα μας (το 2012, λ.χ., ήταν το 24,2% ή περισσότερα από 28.200 άτομα).
Την υψηλότερη συχνότητα στους άντρες πιστεύεται ότι έχουν ο καρκίνος του πνεύμονα, του προστάτη, της ουροδόχου κύστεως, του παχέος εντέρου, καθώς και οι λευχαιμίες, ενώ στις γυναίκες οι καρκίνοι του μαστού, του παχέος εντέρου, του πνεύμονα, οι λευχαιμίες και οι όγκοι των ωοθηκών.
Από πλευράς θνησιμότητας, τα περισσότερα θύματα έχουν οι καρκίνοι του πνεύμονα, του παχέος εντέρου, του μαστού, του προστάτη, του στομάχου, του παγκρέατος και της ουροδόχου κύστεως, ενώ ακολουθούν οι λευχαιμίες.
Γιατί είναι τόσο συχνοί οι συγκεκριμένοι καρκίνοι; Τρεις κορυφαίοι Έλληνες ειδικοί, ο κ. Μελέτιος-Αθανάσιος Δημόπουλος, πρόεδρος και καθηγητής Θεραπευτικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, η κυρία Παγώνα Λάγιου, καθηγήτρια Υγιεινής & Επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόσεδρη καθηγήτρια Επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, και ο κ. Πάρις Κοσμίδης, διευθυντής της Β’ Παθολογικής-Ογκολογικής Κλινικής του Νοσοκομείου «Υγεία» και τέως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ογκολόγων-Παθολόγων, έχουν τις απαντήσεις.
Καρκίνος του πνεύμονα
Στην Ελλάδα τώρα βρισκόμαστε στο «τρίτο» στάδιο της καμπύλης της επιδημίας του καπνίσματος, όπου έχει επιπεδωθεί ή μειώνεται ο αριθμός των καπνιστών, ενώ ακόμη αυξάνονται, αν και σε μικρότερους απόλυτους αριθμούς, οι αριθμοί των καπνιστριών, λέει ο κ. Δημόπουλος.
Επειδή, λοιπόν, τα κρούσματα και οι θνησιμότητες του σήμερα αντανακλούν τις καπνιστικές συνήθειες των τελευταίων δύο-τριών δεκαετιών, υπάρχει αυξητική πορεία στους καρκίνους που προκαλούνται από το κάπνισμα, όπως είναι αυτοί του του πνεύμονα και της ουροδόχου κύστης.
Αυτό είναι πιο εμφανές στους Έλληνες επειδή άρχισαν να καπνίζουν αρκετά χρόνια πριν από τις γυναίκες, κατά τον κ. Κοσμίδη. Τα επόμενα χρόνια, όμως, αναμένεται να αυξηθούν σημαντικά οι «καρκίνοι του καπνίσματος» στις Ελληνίδες και δεν αποκλείεται ο καρκίνος του πνεύμονα να ξεπεράσει σε νοσηρότητα και θνησιμότητα τον καρκίνο του μαστού (αυτό έχει ήδη συμβεί σε άλλες χώρες όπως οι ΗΠΑ).
Καρκίνος του παχέος εντέρου
Με βάση τους θανάτους κατ’ έτος (θνησιμότητα) της χώρα μας, ο καρκίνος του παχέος εντέρου αποτελεί την τρίτη συχνότερη αιτία θανάτου από κακοήθεις νεοπλασίες, τόσο για τους άνδρες (μετά τους καρκίνους του πνεύμονα και του προστάτη), όσο και για τις γυναίκες (μετά τους καρκίνους του μαστού και του πνεύμονα), λέει η κυρία Λάγιου.
Αν και ο αριθμός αυτών των θανάτων είναι αναλογικά μικρότερος απ’ ό,τι στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες (ιδίως στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης), η θνησιμότητα από καρκίνο του παχέος εντέρου τείνει σε αυτές να μειωθεί, ενώ αντιθέτως στην Ελλάδα η διαχρονική τάση της είναι αυξητική.
Αυτό μπορεί να αποδοθεί στην εξάπλωση των παραγόντων κινδύνου για εμφάνιση του συγκεκριμένου καρκίνου, που είναι η παχυσαρκία, η καθιστική ζωή και ημεγάλη αύξηση στην κατανάλωση κόκκινουκρέατος από τους Έλληνες.
Επιπλέον, ο συνιστώμενος προσυμπτωματικός έλεγχος (τσεκ απ) για τον καρκίνο του παχέος εντέρου, με τον έλεγχο της παρουσίας αιμοσφαιρίνης στα κόπρανα και την κολονοσκόπηση, δεν εφαρμόζεται συστηματικά στη χώρα μας, σε αντιδιαστολή με ό,τι ισχύει στις άλλες χώρες της ΕΕ.
Καρκίνος του στομάχου
Ο καρκίνος του στομάχου αποτελεί παγκοσμίως την πέμπτη συχνότερη αιτία θανάτου από κακοήθη νεοπλασία και το ίδιο ισχύει στην χώρα μας, αν και διαχρονικά η συχνότητά του δείχνει να μειώνεται, λέει η κυρία Λάγιου.
Η χρόνια λοίμωξη από το «μικρόβιο του έλκους», το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, αποτελεί τον ισχυρότερο και σημαντικότερο παράγοντα κινδύνου για την εμφάνισή του, αν και μελέτες δείχνουν ότι σημαντικό ρόλο παίζουν και περιβαλλοντικοί παράγοντες στην ανάπτυξή του.
Ειδικότερα, τα πλούσια σε αντιοξειδωτικές ουσίες φρέσκα φρούτα και λαχανικά φαίνεται ότι μειώνουν τον κίνδυνο της νόσου, ενώ το κάπνισμα και ίσως οι υπεραλατισμένες τροφές τον αυξάνουν. Υπάρχουν ενδείξεις ότι τον αυξάνει επίσης η έκθεση σε καρκινογόνες ενώσεις του αζώτου, κυρίως μέσω της διατροφής (κρέας) αλλά και του καπνίσματος.
Καρκίνος του παγκρέατος
Η συχνότητα και η θνησιμότητα από καρκίνο του παγκρέατος αυξάνεται διαρκώς στη Δύση, αλλά ουδείς γνωρίζει γιατί ακριβώς, λέει ο κ. Κοσμίδης.
Όσον αφορά τους παράγοντες κινδύνου, το κάπνισμα είναι ο μόνος τεκμηριωμένος και η διακοπή του ακολουθείται από μείωση του κινδύνου για τη νόσο, κατά την κυρία Λάγιου. Η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών ενδέχεται να ασκεί προστατευτική επίδραση, ενώ το αλκοόλ δεν φαίνεται να αυξάνει τον κίνδυνο εκτός κι αν υπάρχει παγκρεατίτιδα εξαιτίας της κατάχρησής του. Είναι επίσης πιθανό να αυξάνει τον κίνδυνο ο διαβήτης των ενηλίκων που σχετίζεται με την παχυσαρκία.
Ο καρκίνος του παγκρέατος είναι από τους πιο δύσκολους καρκίνους, διότι δεν προκαλεί συμπτώματα στα αρχικά στάδια και συνήθως ανιχνεύεται όταν είναι προχωρημένος, ενώ έχει επίσης υψηλά ποσοστά υποτροπής, προσθέτει ο κ. Κοσμίδης.
Λευχαιμία
Οι νεότερες φαρμακολογικές θεραπείες έχουν βελτιώσει σημαντικά την επιβίωση από λευχαιμία στην παιδική ηλικία, τονίζει ο κ. Δημόπουλος. Στους ενήλικες, η συχνότητα της λευχαιμίας αυξάνεται κατ’ αναλογίαν με την αύξηση του προσδόκιμου επιβιώσεως, αλλά σταδιακά βελτιώνεται και η χημειοθεραπευτική αντιμετώπισή της, με αποτέλεσμα μεγαλύτερη επιβίωση.
Αυτό ισχύει γενικώς για τις αιματολογικές κακοήθειες των ενηλίκων, προσθέτει ο κ. Δημόπουλος
Καρκίνος του μαστού και του προστάτη
Στις πιο αναπτυγμένες οικονομικά χώρες της ΕΕ, η θνησιμότητα από καρκίνο του μαστού παρουσιάζει πτωτικές τάσεις από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, σε αντίθεση με την Ελλάδα, κατά την κυρία Λάγιου. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι ο προσυμπτωματικός έλεγχος (μαστογραφία) πιθανόν διενεργείται σε μικρότερο βαθμό στην Ελλάδα από ό,τι σε άλλες Δυτικές χώρες, κατά τον κ. Δημόπουλο, επομένως υπάρχει καθυστερημένη διάγνωση.
Τα καλά νέα, πάντως, είναι πως χάρη στην πρόοδο στις θεραπείες, το ποσοστό επιβίωσης στον καρκίνο του μαστού είναι γύρω στο 60%, αναλόγως βεβαίως και με το στάδιό του.
Η συχνότητα του καρκίνου του μαστού επίσης αυξάνεται, πιθανώς εξαιτίας παραγόντων όπως το ότι κάνουμε λιγότερα παιδιά και σε μεγαλύτερη ηλικία, σε συνδυασμό με την εξάπλωση της παχυσαρκίας και την αύξηση του αναστήματος των γυναικών (όλ’ αυτά αυξάνουν τον κίνδυνο).
Όσον αφορά τον καρκίνο του προστάτη, αφού οι Έλληνες ζουν σήμερα περισσότερο παρά ποτέ, μοιραία καταγράφονται και περισσότερα κρούσματα, ενώ προφανώς σε αργοπορημένη διάγνωση υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα επέκτασης του καρκίνου. Τα ποσοστά του, όμως, είναι ανάλογα με εκείνα άλλων κρατών της Δύσης, κατά τον κ. Δημόπουλο.
Οι κακές συνήθειες και οι καρκίνοι τους
Τουλάχιστον ένας στους τρεις καρκίνους σχετίζεται με κάποια ή κάποιες συνήθειες της ζωής, επομένως μπορεί να αποφευχθεί
Παχυσαρκία: Σχετίζεται με τον καρκίνο του παχέος εντέρου, του μαστού, της μήτρας, των ωοθηκών, του παγκρέατος, του οισοφάγου, του νεφρού και της χοληδόχου κύστεως
Κάπνισμα: Ευθύνεται για το τουλάχιστον 22% των θανάτων από καρκίνο. Προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα, της στοματικής κοιλότητας, του λάρυγγα, του φάρυγγα, του οισοφάγου, του παγκρέατος, της ουροδόχου κύστεως, του τραχήλου της μήτρας, του στομάχου, καθώς και οξεία μυελοειδή λευχαιμία.
Αλκοόλ: Σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του στόματος, του φάρυγγα, του λάρυγγα, του οισοφάγου, του παχέος εντέρου, του ήπατος και του μαστού.
Ανθυγιεινή διατροφή: Η ακολούθηση μιας διατροφής πλούσια σε κορεσμένα (ζωικά) λιπαρά, αλάτι και ζάχαρη και φτωχής σε φυτικής προελεύσεως και λίγων λιπαρών τρόφιμα σχετίζεται με καρκίνο του παχέος εντέρου, του στομάχου, του οισοφάγου και ίσως του παγκρέατος.
Έκθεση στον ήλιο. Αποτελεί κύριο παράγοντα κινδύνου για τους καρκίνους του δέρματος.
Καθιστική ζωή. Σχετίζεται με τους καρκίνους του παχέος εντέρου και του μαστού και ίσως με τους καρκίνους του προστάτη, του πνεύμονα και του τοιχώματος της μήτρας (ενδομητρίου)
Κύριες αιτίες θανάτου από καρκίνο στην Ελλάδα*
Άντρες
Πνεύμονας = 30,8%
Προστάτης = 10,6%
Παχύ έντερο = 7,8%
Ήπαρ = 5,4%
Ουροδόχος κύστη = 5,3%
Γυναίκες
Μαστός = 18,7%
Παχύ έντερο = 10,3%
Πνεύμονας = 9,9%
Πάγκρεας = 6,7%
Λευχαιμία = 5,5%
* Ποσοστά επί του συνολικού αριθμού θανάτων από καρκίνο