Τι είναι το Πεπτικό Ελκος
Το πεπτικό έλκος είναι μία χρόνια πάθηση του πεπτικού συστήματος και ιδιαίτερα του στομάχου και του δωδεκαδάκτυλου που χαρακτηρίζεται από την δημιουργία μιας πληγής (έλκους) στο τοίχωμα του στομάχου ή του δωδεκαδάκτυλου. Το πεπτικό έλκος είναι μία από τις πιο συχνές παθήσεις αφού προσβάλει περίπου το 25% των ανδρών και το 15% των γυναικών όπως αποδεικνύεται από ουλές που βρίσκονται στο στομάχι και το δωδεκαδάκτυλο σε νεκροτομικό υλικό. Εν τούτοις μόνο το 5-10% των ατόμων εκδηλώνει συμπτώματα της νόσου του. Το δωδεκαδακτυλικό έλκος είναι 2-3 φορές πιο συχνό από το έλκος του στομάχου και 2-3 φορές πιο συχνό στους άνδρες απ’ ότι στις γυναίκες. Το έλκος στομάχου παρουσιάζεται με την ίδια σχεδόν συχνότητα και στα δύο φύλα. Αν και το έλκος μπορεί να εμφανισθεί σε οποιαδήποτε ηλικία, εν τούτοις τα συμπτώματα συνήθως αρχίζουν μεταξύ 20-40 ετών για τα δωδεκαδακτυλικά έλκη και 40-70 για τα έλκη στομάχου. Στα παιδιά, πιστεύεται, ότι το έλκος σπάνια εμφανίζεται αλλά πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι τα δωδεκαδακτυλικά έλκη δεν είναι σπάνια στα νεαρά άτομα. Το δωδεκαδακτυλικό έλκος είναι αρκετά συχνότερο σε άτομα δραστήρια, αγχώδη με σοβαρές επαγγελματικές ευθύνες (διευθυντές, προϊστάμενοι εταιριών κ.λ.π.) ενώ το έλκος στομάχου είναι συχνότερο σε άτομα χαμηλών οικονομικών εισοδημάτων με κακές συνθήκες διατροφής. Το έλκος παρουσιάζεται με μεγαλύτερη συχνότητα σε άτομα της αυτής οικογενείας. Εν τούτοις η πάθηση δεν θεωρείται κληρονομική με την ευρεία σημασία του όρου. Πιστεύεται όμως ότι μεταβιβάζεται κληρονομικά μία προδιάθεση η οποία δεν φθάνει από μόνη της για να εκδηλωθεί η νόσος αλλά χρειάζονται να συνυπάρξουν και ορισμένοι άλλοι παράγοντες όπως το stress, το κάπνισμα, η λήψη φαρμάκων κ.ά.
Ποια είναι η αιτιολογία του Πεπτικού Ελκους
Παρά το γεγονός ότι το έλκος του στομάχου και του δωδεκαδάκτυλου έχουν μεταξύ τους πολλά κοινά σημεία εν τούτοις σήμερα πιστεύεται ότι αποτελούν δύο διαφορετικές παθήσεις που προκαλούνται από διαφορετικές αιτίες και ακολουθούν διαφορετικές πορείες. Μέσα στο στομάχι επικρατεί μια θαυμαστή ισορροπία μεταξύ «επιθετικών» παραγόντων που τείνουν να βλάψουν το τοίχωμα του στομάχου και ιδιαίτερα τον βλεννογόνο και «αμυντικών» παραγόντων που σαν προορισμό τους έχουν την προστασία του στομάχου από την βλαπτική δράση τόσο των επιθετικών παραγόντων όσο και των άλλων τοξικών ή βλαπτικών ουσιών που λαμβάνονται με την τροφή.
Στους επιθετικούς παράγοντες περιλαμβάνονται:
* Το υδροχλωρικό οξύ (HCI)
* Η πεψίνη και
* Το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού.
Τα δύο πρώτα παράγονται από τον βλεννογόνο του στομάχου. Το HCI είναι ένα από τα ισχυρότερα οξέα που υπάρχουν στην φύση. Η πεψίνη είναι ένα ένζυμο που διασπά (κατατρώγει) τα λευκώματα της τροφής αλλά και των κυττάρων του βλεννογόνου αν δεν προστατευθούν. Το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού είναι ένα μικρόβιο που αποικίζει στο στομάχι και το δωδεκαδάκτυλο και η παρουσία του σχετίζεται άμεσα με την πρόκληση έλκους και γαστρίτιδας ενώ διερευνάται ο ρόλος του στην πρόκληση και καρκίνου του στομάχου. Για την δημιουργία του δωδεκαδακτυλικού έλκους απαραίτητη είναι η ύπαρξη του HCI οξέος αφού επί απουσίας αυτού ουδέποτε δημιουργείται έλκος. Αντίθετα το έλκος του στομάχου μπορεί να εμφανισθεί και σε στομάχι που εκκρίνει πολύ λίγο οξύ. Πάντως ισχύει ένας χρυσός κανόνας : «χωρίς οξύ δεν υπάρχει έλκος». Γενικά οτιδήποτε αυξάνει τους επιθετικούς παράγοντες ή μειώνει τους αμυντικούς παράγοντες προδιαθέτει στην δημιουργία έλκους.
Ποιοι παράγοντες προδιαθέτουν στη δημιουργία έλκους
Πολλοί παράγοντες έχουν ενοχοποιηθεί για την πρόκληση έλκους αλλά λίγων έχει επιβεβαιωθεί η συμμετοχή.
Μερικοί από τους παράγοντες αυτούς είναι:
* Το stress. Συναισθήματα όπως επιθετικότητα, μνησικακία, ενοχή, αναποφασιστικότητα κ.ά. αυξάνουν την έκκριση οξέος. Επίσης καταστάσεις όπως βαρείς τραυματισμοί ιδιαίτερα στο κεφάλι, βαριές εγχειρήσεις, εγκαύματα, εμπύρετα νοσήματα που προκαλούν έντονο σωματικό και ψυχικό stress μπορούν να οδηγήσουν στη δημιουργία ελκών που λέγονται και έλκη από stress.
* Το κάπνισμα. Το έλκος όχι μόνο είναι σημαντικά πιο συχνό στους καπνιστές αλλά και η συχνότητά του αυξάνει ανάλογα με τον αριθμό των τσιγάρων που καπνίζει το άτομο. Επίσης η επούλωση των ελκών γίνεται πολύ πιο δύσκολα στα άτομα που καπνίζουν.
* Ασπιρίνη και άλλα παυσίπονα και αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Τα φάρμακα αυτά μειώνουν τους αμυντικούς παράγοντες του στομάχου ελαττώνοντας την παραγωγή προσταγλανδινών και της βλέννης.
* Αλκοόλ και καφεΐνη. Αν και το αλκοόλ και η καφεΐνη αυξάνουν την έκκριση του γαστρικού οξέος εν τούτοις δεν υπάρχουν αποδείξεις για το ότι προκαλούν πεπτικό έλκος.
Τελευταία γίνεται έντονη συζήτηση και για το κατά πόσο μερικά μικρόβια όπως π.χ. το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού μπορούν να συμβάλλουν στη δημιουργία του έλκους . Το ελικοβακτηρίδιο προδιαθέτει και δημιουργεί διάφορες νοσολογικές οντότητες στου στομάχου και του δωδεκαδακτύλου που δεν θα αναλυθούν στο παρόν κεφάλαιο. Το θέμα βρίσκεται υπό μελέτη και στο μέλλον ίσως ξεκαθαριστεί ο ρόλος που παίζουν τα μικρόβια αυτά. Παλαιότερα, επιστεύετο ότι υπήρχαν τροφές οι οποίες συνέβαλλαν στη δημιουργία έλκους γι’ αυτό και υπήρχε ένας μακρύς κατάλογος με τροφές οι οποίες έπρεπε να αποφεύγονται από τα άτομα που έχουν προδιάθεση για έλκος. Σήμερα μετά από μελέτες πιστεύουμε ότι οι διαιτητικές συνήθειες δεν θεωρούνται υπεύθυνες για την ανάπτυξη έλκους.
Ποια είναι τα συμπτώματα του Πεπτικού Ελκους
Κύριο σύμπτωμα του τυπικού έλκους είναι ο πόνος ο οποίος συνήθως εντοπίζεται στο άνω μέρος της κοιλίας (στο επιγάστριο). Ο πόνος είναι τόσο εντοπισμένος που ο ασθενής μπορεί να δείξει που πονάει με το ένα δάκτυλό του. Σπανιότερα ο πόνος μπορεί να είναι διάχυτος και να επεκτείνεται προς την πλάτη ή το στήθος. Στο δωδεκαδακτυλικό έλκος ο πόνος τείνει να εμφανίζεται στα διαστήματα μεταξύ των γευμάτων (πόνος εκ πείνας) και χαρακτηριστικά υποχωρεί με την λήψη τροφής. Επίσης χαρακτηριστικό είναι κατά την νύχτα, επειδή ο χρόνος μεταξύ νυκτερινού και πρωινού γεύματος είναι μεγάλος, ο πόνος ξυπνάει τον ασθενή τις πρώτες πρωινές ώρες που το στομάχι, στο διάστημα αυτό, είναι άδειο. Συχνά ο πόνος εμφανίζεται περιοδικά και μερικοί ασθενείς αναφέρουν ετήσιες υποτροπές των ενοχλημάτων τους ορισμένες εποχές του έτους και ιδιαίτερα την άνοιξη και το φθινόπωρο. Ο πόνος του έλκους του στομάχου είναι πιο ακανόνιστος σε χαρακτήρες και εμφανίζεται συνήθως περίπου μια ώρα μετά το γεύμα. Όχι σπάνια, ασθενείς με ελκοπάθεια δεν αισθάνονται καθόλου πόνο ή ο πόνος είναι τόσο αμβληχρός και ήπιος που δεν παραπονιούνται γι’ αυτόν αλλά για δευτερεύοντα συμπτώματα. Συχνά οι ασθενείς παραπονιούνται για «καούρες και ξινίλες». Η καούρα είναι ένα συναίσθημα καψίματος που εντοπίζεται στο επιγάστριο ή πίσω από το στέρνο ενώ οι ξινίλες οφείλονται σε ρεψίματα ή σε αναγωγή μικρής ποσότητας όξινου περιεχομένου του στομάχου.Αρκετοί ασθενείς αναφέρουν δυσπεψία και με τον όρο αυτό εννοούν ένα σύνολο συμπτωμάτων όπως αίσθημα δυσφορίας μετά το φαγητό, φουσκώματα ή διάταση της κοιλίας, ξινίλες, ρεψίματα, εμετούς που μπορεί να συνοδεύονται ή όχι από πόνο. Παρά το ότι τα δυσπεπτικά ενοχλήματα συνοδεύουν συχνά ελκοπάθεια εν τούτοις υπάρχει ένα σημαντικό ποσοστό ατόμων που παραπονιέται για τα ίδια συμπτώματα χωρίς να έχουν έλκος. Για τα άτομα αυτά λέμε ότι πάσχουν από «δυσπεψία χωρίς έλκος».
Πώς γίνεται η διάγνωση του Πεπτικού Ελκους
Στις περισσότερες περιπτώσεις όπου τα ενοχλήματα είναι τυπικά η περιγραφή και μόνο των συμπτωμάτων αρκεί για να γίνει η διάγνωση του έλκους. ’λλες φορές η ανακούφιση των συμπτωμάτων από την λήψη τροφής ή κάποιου αντιελκωτικού φαρμάκου συνηγορεί υπέρ ελκοπάθειας. Ανεξάρτητα από το πόσο εύκολα ή δύσκολα μπορεί να γίνει η διάγνωση του έλκους από το ιστορικό, κάθε ασθενής με συμπτωματολογία έλκους πρέπει να υποβάλλεται σε ορισμένες εξετάσεις για 2 λόγους:
1. Να επιβεβαιωθεί αυτό που από την λήψη ιστορικού φαίνεται εμφανές και
2. Να αποκλειστούν άλλα νοσήματα τα οποία μπορεί να εκδηλώνονται μα συμπτωματολογία έλκους. Μεταξύ των νοσημάτων αυτών είναι και ο καρκίνος του στομάχου ο οποίος αρκετά συχνά μιμείται το έλκος σε συμπτωματολογία.
Για την διάγνωση του έλκους συνήθως πραγματοποιούμε δύο εξετάσεις ήτοι:
* Τον ακτινολογικό έλεγχο του στομάχου και του δωδεκαδάκτυλου
* Την γαστροσκόπηση (μέθοδος επιλογής)
Συχνά τις εξετάσεις αυτές εκτός από διαγνωστικούς λόγους τις χρησιμοποιούμε για να παρακολουθούμε τα αποτελέσματα της θεραπείας μας. Και οι δύο εξετάσεις είναι εύκολες και ακίνδυνες. Η γαστροσκόπηση επιβάλλεται να γίνεται πάντα επί έλκους του στομάχου και αυτό γιατί το στομάχι αποτελεί συχνή θέση ανάπτυξης καρκίνου που παρουσιάζεται με την μορφή του έλκους. Αυτό δεν ισχύει για το έλκος δωδεκαδακτύλου.
Ποιές είναι οι επιπλοκές του Πεπτικού Ελκους
Το έλκος είναι μία χρόνια πάθηση που διαδράμει με υφέσεις και εξάρσεις (υποτροπές). Στην πλειονότητα των περιπτώσεων τα έλκη από μόνα τους ή μετά από θεραπεία ιώνται και επουλώνονται αλλά σπανιότερα είναι δυνατόν να παρουσιάσουν μία από τις κάτωθι σοβαρές επιπλοκές:
* Γαστρορραγία (γαστρο-δωδεκαδακτυλική αιμορραγία)
* Διάτρηση
* Πυλωρική στένωση
Ποιά είναι η πρόγνωση του Πεπτικού Ελκους
Το έλκος γενικά θεωρείται καλοήθης πάθηση με ευνοϊκή εξέλιξη στην πλειονότητα των περιπτώσεων. Η θνησιμότητα από έλκος είναι πολύ μικρή και οφείλεται κυρίως στις επιπλοκές του οι οποίες είναι σοβαρές. Η σοβαρότητα όμως της ελκοπάθειας δεν εκτιμάται μόνο από την θνησιμότητα αλλά και από την νοσηρότητα δηλ., από την αναπηρία που προκαλεί η νόσος. Πράγματι, μέχρι πρότινος, τα φτωχά θεραπευτικά μέσα που είχαμε στη διάθεσή μας ανάγκαζαν τον ελκοπαθή, κατά την διάρκεια των κρίσεών του, να περιορίζει τόσο τις επαγγελματικές όσο και τις οικογενειακές και κοινωνικές του δραστηριότητες. Παράλληλα οι αυστηρές δίαιτες στις οποίες υποβάλλαμε τον ασθενή υποβάθμιζαν σημαντικά τον τρόπο ζωής ιδιαίτερα των ατόμων που έπασχαν από συχνές υποτροπές της νόσου. Για να αντιληφθεί κανείς το μέγεθος των προβλημάτων που δημιουργεί το έλκος αρκεί να αναφερθεί ότι στην Αγγλία π.χ. αναφέρονται κάθε χρόνο 250.000 νέες περιπτώσεις ελκοπάθειας οι οποίες προκαλούν την απώλεια 5 εκατομμυρίων εργασίμων ημερών ετησίως. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια η ανακάλυψη ισχυρών αντιελκωτικών φαρμάκων άλλαξε ριζικά και την θεραπευτική της νόσου αλλά και τον τρόπο ζωής των ασθενών.
Ποια είναι η θεραπεία του Πεπτικού Ελκους
Σήμερα και μετά από έρευνα πολλών ετών έχουμε στη διάθεσή μας πολύ αποτελεσματικά φάρμακα τα οποία έχουν αλλάξει ριζικά την αντιμετώπιση του έλκους. Από τα φάρμακα αυτά εκείνα που πραγματικά αποτέλεσαν σταθμό είναι οι αναστολείς αντλίας πρωτονίων (αναστολή της έκκρισης του γαστρικού οξέος). Τα φάρμακα αυτά ικανοποιούν και τους 4 θεραπευτικούς στόχους της θεραπείας του έλκους ήτοι και ανακουφίζουν γρήγορα από τα συμπτώματα και επουλώνουν σε διάστημα περίπου ενός μηνός την πλειονότητα των ελκών αλλά και προλαμβάνουν τις επιπλοκές και τις υποτροπές του έλκους. Με τα σύγχρονα αντιελκωτικά φάρμακα δεν υπάρχει ανάγκη τήρησης καμιάς ιδιαίτερης δίαιτας ούτε διακοπής των καθημερινών δραστηριοτήτων του ατόμου ενώ παράλληλα οι ανάγκες για χειρουργικές επεμβάσεις έχουν σχεδόν μηδενισθεί. Στις περιπτώσεις που έχει απομονωθεί από το στομάχι το ελικοβακηρίδιο του πυλωρού τότε επιβάλλεται η θεραπεία εκρίζωσής του. Αυτό επιτυγχάνεται με την χορήγηση του κατάλληλου συνδυασμού αντιβιοτικών και ενός αντιεκκριτικού φαρμάκου. Αν ένα έλκος αντιμετωπιστεί επιτυχώς και επουλωθεί και αφεθεί χωρίς θεραπεία συντήρησης τότε η πιθανότητα να υποτροπιάσει είναι πολύ μεγάλη. Έχει αποδειχθεί στατιστικά ότι μέσα σε ένα χρόνο το 80% των ελκών υποτροπιάζει αν αφεθεί χωρίς κανένα θεραπευτικό μέτρο. Αντίθετα αν μετά την επούλωση του έλκους δοθεί στο άτομο κάποια θεραπεία τότε οι πιθανότητες υποτροπής μειώνονται στο 20%. Αν ήθελε κανείς να ελαχιστοποιήσει την πιθανότητα υποτροπής του έλκους του τότε θα έπρεπε να παίρνει συνεχώς προληπτική θεραπεία. Εν τούτοις επειδή αυτό θα αποτελούσε υπερβολή τουλάχιστον για τα άτομα που παρουσιάζουν αραιές παροξύνσεις της νόσου, γι’ αυτό θεραπεία συντήρησης συνίσταται τουλάχιστον για τις κάτωθι περιπτώσεις ελκοπαθών ασθενών:
* Άτομα άνω των 60 ετών
* Ασθενείς με συχνές υποτροπές έλκους
* Ασθενείς με ιστορικό γαστρορραγίας ή διάτρησης
* Ασθενείς με σοβαρές άλλες παθήσεις (καρδιοπάθειες, πνευμονοπάθειες, ηπατοπάθειες, νεφροπάθειες, κ.λ.π.)
* Ασθενείς που λαμβάνουν τύπου ασπιρίνης αναλγητικά και αντιφλεγμονώδη φάρμακα.
Από την στιγμή που θα σταματήσει την θεραπεία συντήρησης αυτόματα ο κίνδυνος υποτροπής γίνεται ίδιος με αυτόν των ατόμων που δεν πήραν θεραπεία συντήρησης. Πάντως σήμερα υπάρχουν άτομα που έχουν συμπληρώσει 8 και 10 έτη συνεχούς λήψης συντηρητικής αγωγής με φάρμακα, χωρίς να αναφερθούν σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες.