Οι κρύσταλλοι ούρων ανήκουν στα έμμορφα στοιχεία που παρατηρούνται στο ίζημα των ούρων κατά την γενική εξέταση ούρων. Οι κρύσταλλοι είναι ανόργανες ουσίες, κάποιους από τους οποίους μπορεί να υπάρχουν φυσιολογικά στα ούρα. Σχηματίζονται στα ούρα, λίγο μετά την ούρηση από την ένωση των ανόργανων ουσιών που τα αποτελούν όταν τα ούρα έχουν κρυώσει. Για τους περισσότερους από αυτούς η παρουσία τους έχει πολύ μικρή διαγνωστική σημασία. Η αφθονία τους, ιδιαίτερα αν αυτή συνδυάζεται με την μη λήψη άφθονης ποσότητας νερού, μπορεί να οδηγήσει σε σχηματισμό λίθων στα νεφρά, με πιθανή την εμφάνιση κωλικού. Το είδος των κρυστάλλων που παρατηρούνται κατά τη μικροσκοπική εξέταση των ούρων, εξαρτάται από το pH των ούρων. Η παρουσία λευκωματίνης στο δείγμα των ούρων συχνά παρεμβαίνει στη διαδικασία σχηματισμού των κρυστάλλων. Διαφορετικοί κρύσταλλοι εμφανίζονται σε όξινα (pH < 7) και αλκαλικά ούρα (pH > 7).
Όξινα ούρα
Στα όξινα ούρα μπορούν να παρατηρηθούν οι ακόλουθοι κρύσταλλοι:
Κρύσταλλοι ουρικού οξέος
Οι κρύσταλλοι ουρικού οξέος εμφανίζονται σε διάφορες μορφές, με πιο γνωστή αυτή του ρόμβου. Κάποιες φορές μπορεί να βρεθούν και σε ούρα υγιών ατόμων και άλλες σε παθολογικές καταστάσεις που σχετίζονται με τον αυξημένο μεταβολισμό των πουρινών λόγω κυτταροτοξικών φαρμάκων και άλλων αιτιών. Αν είναι πολλοί σχηματίζουν κόκκινο ίζημα στο πυθμένα του δοχείου χωρίς θόλωση.
Κρύσταλλοι οξαλικού ασβεστίου
Οι κρύσταλλοι οξαλικού ασβεστίου συνηθίζουν να έχουν σχήμα οκτάεδρου, δηλαδή σαν σχήμα φακέλου. Οι κρύσταλλοι οξαλικού ασβεστίου βρίσκονται σε όξινα και ουδέτερα ούρα υγιών ατόμων. Σε περίπτωση χρόνιας νεφρικής νόσου η ύπαρξη κρυστάλλων οξαλικού ασβεστίου είναι παθολογική. Αν είναι πολλοί σχηματίζουν γκριζωπό ίζημα στο πυθμένα του δοχείου χωρίς θόλωση.
Κρύσταλλοι κυστίνης
Η κυστίνη είναι ένα θειούχο αμινοξύ, διμερές της κυστεΐνης. Οι κρύσταλλοί της έχουν σχήμα τετράγωνο ή εξάγωνο. Είναι άχρωμοι και διαθλαστικοί. Η παρουσία τους στα ούρα ονομάζεται κυστινουρία, η οποία είναι συγγενής μεταβολική νόσος. Οι κρύσταλλοι κυστίνης όπως και όλοι οι κρύσταλλοι αμινοξέων (κυστεΐνης, τυροσίνης, λευκίνης) είναι παθολογικοί.
Κρύσταλλοι τυροσίνης
Οι κρύσταλλοι τυροσίνης ανήκουν στην κατηγορία των κρυστάλλων αμινοξέων. Έχουν μορφή βελονοειδή και διατάσσονται σε δέσμες άχρωμες ή κίτρινες. Παρατηρούνται στην οξεία κίτρινη ατροφία του ήπατος, σε δηλητηριάσεις με φώσφορο και σε περιπτώσεις με έντονη αμινοξουρία μαζί με κρυστάλλους άλλων αμινοξέων.
Κρύσταλλοι λευκίνης
Οι κρύσταλλοι λευκίνης ανήκουν στην κατηγορία των κρυστάλλων αμινοξέων. Σχηματίζουν ακτινωτές ή κυκλικές συγκεντρωτικές γραμμές. Παρατηρούνται στην οξεία κίτρινη ατροφία του ήπατος, σε δηλητηριάσεις με φώσφορο και σε περιπτώσεις με έντονη αμινοξουρία μαζί με κρυστάλλους άλλων αμινοξέων.
Αλκαλικά ούρα
Στα αλκαλικά ούρα μπορούν να βρεθούν οι ακόλουθοι κύλινδροι:
Κρύσταλλοι φωσφορικού διασβεστίου
Οι κρύσταλλοι φωσφορικού διασβεστίου είναι άχρωμοι, μακρείς με τετραγωνισμένες άκρες μεμονωμένοι, ή σε αστεροειδής σχηματισμούς. Μοιάζουν με τους κρυστάλλους τυροσίνης και βρίσκονται σε αλκαλικά ούρα.
Κρύσταλλοι ουρικού αμμωνίου
Οι κρύσταλλοι ουρικού αμμωνίου έχουν χρώμα καστανό ή κιτρινωπό και χαρακτηρίζονται από τις βελονοειδείς προεκβολές τους και εύκολα αναγνωρίζονται σαν δίσκοι με γραμμώσεις. Βρίσκονται σε αλκαλικά ούρα και η παρουσία τους δεν έχει σημασία.
Κρύσταλλοι εναμμώνιου φωσφορικού μαγνησίου
Οι κρύσταλλοι εναμμώνιου φωσφορικού μαγνησίου εμφανίζονται ως τρίπλευρα ή εξάπλευρα πρίσματα σχηματίζοντας την χαρακτηριστική μορφή ενός «φέρετρου». Βρίσκονται σε αλκαλικά ή ουδέτερα ούρα ακόμα και σε υγιή άτομα. Σε μερικές φορές αν και η κλινική τους σημασία είναι μικρή, συνυπάρχουν σε νεφρικούς λίθους και μολύνσεις του ουροποιητικού συστήματος που χαρακτηρίζονται από αλκαλικό pH ούρων.