Είναι γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι αντιμετώπισαν κατά την εφηβεία τους ή αντιμετωπίζουν, ακόμη, προβλήματα ακμής, με ποικίλες διαβαθμίσεις. Τα μαύρα στίγματα ή τα αντιαισθητικά πυώδη σπυριά στο πρόσωπο δεν είναι διόλου κολακευτικά για την εμφάνισή μας, σε βαθμό, μάλιστα, που πολλές φορές αισθανόμαστε ότι μας στιγματίζουν, όχι μόνο κυριολεκτικά, αλλά και μεταφορικά. Πρόκειται για τα συμπτώματα της συχνότερης, καλοήθους, φλεγμονώδους δερματοπάθειας που, αναμφισβήτητα, αφορά σε όλο και μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού παγκοσμίως. Η ακμή, εκτός από πάθηση που μας αφορά όλους, αποτελεί και ένα φαινόμενο με σαφείς αισθητικές και ενίοτε, ψυχολογικές προεκτάσεις, ιδιαίτερα στους εφήβους, αφού μάλιστα, συχνά υποτροπιάζει και σε σοβαρή μορφή, μπορεί να προκαλέσει έντονο στρες, κατάθλιψη και χαμηλή αυτοεκτίμηση στο άτομο. Ωστόσο σήμερα, σε αντίθεση με ό, τι συνέβαινε παλαιότερα, η σύγχρονη ιατρική μας δίνει τη δυνατότητα να αντιμετωπίζουμε με επιτυχία όλα σχεδόν τα προβλήματα που σχετίζονται με την ακμή. Δεν αποτελεί αποκλειστικά χαρακτηριστικό της εφηβείας, αν και εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα σε αυτές τις ηλικίες . Μπορεί να διαρκέσει 8-10 χρόνια, αλλά μπορεί για πρώτη φορά να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, ακόμα και μέχρι τα 40, ή να συνεχιστεί και πέραν αυτής της ηλικίας. Έχει εξάρσεις και υφέσεις ποικίλης διάρκειας, ενώ και ο αριθμός των υποτροπών ποικίλει επίσης.
Χαρακτηριστικά, προσβάλλει περίπου, το 80% των εφήβων, το 8% ενηλίκων 25-34 ετών και το 3% ενηλίκων 35-44 ετών. Πλήττει και τα δύο φύλα, με μια μικρή προτίμηση στις γυναίκες, ειδικά όταν μιλάμε για την εκδήλωσή της σε ενήλικες (πχ. ροδόχρους ακμή). Στην ουσία, η ακμή είναι η χρόνια φλεγμονή των σμηγματογόνων αδένων του δέρματος και του πόρου (καναλιού), μέσω του οποίου το περιεχόμενό τους (που λέγεται σμήγμα), διοχετεύεται στην επιφάνεια του δέρματος. Οι τρίχες, το σμήγμα και τα κερατινοκύτταρα, συσσωρεύονται στον εκφορητικό πόρο του τριχοθύλακα, τον φράζουν και εμποδίζουν τη ροή του σμήγματος να φθάσει στην επιφάνεια του δέρματος, με αποτέλεσμα την αρχή δημιουργίας φαγεσώρων (μαύρων και άσπρων στιγμάτων). Πιο απλά, η ακμή εμφανίζεται όταν το δέρμα παράγει παραπάνω σμήγμα: εξαιτίας της συσσώρευσής του στην επιδερμίδα φράσσονται οι πόροι, με αποτέλεσμα να προκαλείται τοπικά μια μικρή λοίμωξη, το γνωστό σε όλους «σπυράκι». Έτσι εξηγείται όχι μόνο η εντόπιση της ακμής σε περιοχές του δέρματος που είναι πλουσιότερες σε σμηγματογόνους αδένες, όπως το πρόσωπο, η ράχη και το στέρνο, αλλά και το γεγονός ότι η υπερβολική παραγωγή σμήγματος προκαλείται από ορμονικές διακυμάνσεις. Αυτός είναι και ο λόγος που οι περισσότεροι εμφανίζουμε ακμή κατά την εφηβεία μας.
Η ακμή διακρίνεται, συνήθως, σε 3 κύριες κλινικές μορφές:
* Ήπια μορφή, όπου υπάρχουν κυρίως μαύρα και άσπρα στίγματα (Φαγεσωρική ακμή)
* Μέτρια μορφή, όπου επικρατούν μικρά, κοκκινωπά σπυράκια με πύον (Βλατιδοφλυκταινώδης ακμή)
* Βαριά μορφή, όπου υπάρχουν συμπαγείς και βαθιές βλάβες, με μεγάλες κύστες κάτω από το δέρμα, που μπορεί να συνυπάρχουν με τα * σπυράκια με πύον. Πρόκειται για επώδυνη ακμή που αφήνει σημάδια, γι’ αυτό απαιτεί θεραπεία (Κυστική ακμή)
Η αιτιοπαθογένεια της ακμής δεν είναι πλήρως γνωστή. Όπως σε κάθε, σχεδόν, δερματολογική πάθηση, δεν ενοχοποιείται μόνο ένας παράγοντας. Πρόκειται περισσότερο για μια πολυπαραγοντική πάθηση, όπου διάφορες παράμετροι ενδέχεται να εμπλέκονται αιτιολογικά στην εμφάνισή της: Η κληρονομικότητα (συνήθως, η τάση εκδήλωσης ακμής βαριάς μορφής σε μέλη της οικογένειας), η φυσική λιπαρότητα του δέρματος, η υπερπαραγωγή σμήγματος, το προπιονικό βακτηρίδιο της ακμής (p. Acnes), ορμονικές διαταραχές και το «μπλοκάρισμα» των σμηγματογόνων αδένων από κύτταρα της επιδερμίδας, αποτελούν πιθανά αίτια που συντελούν ακόμη και συνεργικά στη δημιουργία της. Παρ’ όλα αυτά, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ορμονικές εξετάσεις των ασθενών με ακμή είναι φυσιολογικές, αλλά υπάρχει τοπική «υπερ-αντίδραση» των τριχοσμηγματογόνων θυλάκων στα φυσιολογικά ανδρογόνα.
Ποιες συνθήκες όμως ευνoούν την περαιτέρω εξέλιξή της;
Τα σπυράκια της ακμής, οι βλατίδες ή οι φλύκταινες, επιδεινώνονται από το stress, την έμμηνο ρύση και από παράγοντες, όπως είναι η χρήση ακατάλληλων, λιπαρών ή φαγεσωρογόνων δερματικών προϊόντων περιποίησης, η υπέρμετρη έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, το κλίμα («τροπική ακμή»), ενώ αμφιλεγόμενος παραμένει ο συσχετισμός της διατροφής με την εμφάνιση και την εξέλιξή της, αφού δεν υφίστανται επαρκή, κλινικά τεκμηριωμένα, δεδομένα. Αναμφισβήτητα, το σοβαρότερο και μεγαλύτερο λάθος ορισμένων πασχόντων, συνήθως εφηβικής ηλικίας, είναι η πίεση και το σπάσιμο σε σπυράκια και στίγματα, συνήθεια η οποία μπορεί να προκαλέσει μόλυνση, υποτροπές και συχνά, μάλιστα, μόνιμες ουλές! Πιέζοντας τα σπυράκια, μολύνεται βαθύτερα το δέρμα και η γύρω περιοχή, δημιουργώντας έτσι μεγαλύτερη φλεγμονή και ζημιά στο δέρμα.
Οι περισσότεροι, που έχουν ακμή σε κάποιο βαθμό, περνάνε μεγάλο μέρος του χρόνου τους αναζητώντας γιατροσόφια και τρόπους περιορισμού ή αισθητικής κάλυψης του προβλήματος. Κάποιοι υιοθετούν εξειδικευμένες δίαιτες πιστεύοντας ότι έτσι θα περιορίσουν το πρόβλημα, ενώ άλλοι πάλι καταφεύγουν σε θεραπείες, όπως τα χημικά peeling, τη δερματοαπόξεση, τα εμφυτεύματα ή το Laser. Η καταφυγή σε επεμβατικού τύπου θεραπείες, ως γνωστόν, αποτελεί συνήθως την ύστατη λύση για τον ασθενή και η ακμή, βέβαια, δεν αποτελεί εξαίρεση. Ακόμη σημαντικότερο, όμως, είναι το γεγονός ότι οι περισσότερες επεμβατικές θεραπείες της ακμής στοχεύουν όχι στην καταστολή, αλλά στην αισθητική κάλυψη μέρους του προβλήματος, συνήθως ήπιων ή βαθιών ουλών που προκύπτουν από τη μη έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία, ενώ επιπλέον, ο βαθμός αποτελεσματικότητάς τους δεν είναι πάντα ο επιθυμητός. Εάν εξαιρέσουμε ορισμένες σπάνιες μορφές πολύ βαριάς ακμής, η θεραπεία γίνεται με στόχο να περιοριστούν πολύ οι πιθανότητες σχηματισμού κύστεων και μόνιμων ουλών, αφού, επί της ουσίας, η ακμή είναι καλοήθης πάθηση και δεν απειλεί ουσιαστικά την υγεία του ασθενούς. Σε βαριές περιπτώσεις, είναι δυνατόν να χορηγηθούν αντιβιοτικά, όπως οι τετρακυκλίνες, η ερυθρομυκίνη, η τριμεθοπρίμη κ.α. Τα τελευταία δύνανται να περιορίσουν το πρόβλημα, δεν αποτελούν, όμως, ενδεδειγμένη θεραπεία, όχι τόσο λόγω της μη αμεσότητας της δράσης τους, όσο εξαιτίας της πιθανής και συνεχούς εμφάνισης στελεχών των βακτηριδίων, τα οποία είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά.
Χαρακτηριστικό αυτού του είδους της θεραπείας είναι, πως δεν ανταποκρίνονται όλοι οι ασθενείς το ίδιο ικανοποιητικά, σε μια συγκεκριμένη ουσία. Η θεραπεία με ρετινοειδή, όπως για παράδειγμα το Isotroin, συνιστάται σε βαριές ακμές, χρόνιες περιπτώσεις ή όταν ο ασθενής επιθυμεί εξάλειψη της ακμής οριστικά, με όσο το δυνατόν μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας. Η ισοτρετινοΐνη (χημικά γνωστή ως ρετινοϊκό οξύ) είναι ένα παράγωγο τις βιταμίνης Α, ανήκει στην κατηγορία των ρετινοειδών και χορηγείται είτε από το στόμα, με τη μορφή καψουλών, είτε τοπικά. Η εν λόγω δραστική ουσία χρησιμοποιείται όλο και πιο συχνά για τη θεραπεία δερματικών παθήσεων και η λειτουργικότητά της, εδώ, έγκειται στη μείωση της υπερδραστηριότητας των σμηγματογόνων αδένων και της υπερπαραγωγής κερατίνης, καθώς και στην ταυτόχρονη καταπολέμηση των βακτηριδίων που συνδέονται με την ακμή. Πρόκειται για την ισχυρότερη θεραπεία κατά της ακμής, με ποσοστό αποτελεσματικότητας έως 80%. Σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, η πιο αποτελεσματική αγωγή κατά της ακμής και προσφέρει θεαματική βελτίωση και τη δυνατότητα για μόνιμη θεραπεία. Η πιο κοινή παρενέργεια της θεραπείας με ισοτρετινοΐνη, που επηρεάζει σχεδόν κάθε ασθενή, αφορά στην ξηρότητα του δέρματος, της μύτης, των χειλιών και των ματιών.
Η ξηρότητα προκαλείται ακριβώς από τη μεγάλη μείωση της παραγωγής σμήγματος, που είναι το κύριο αποτέλεσμα της θεραπείας με ισοτρετινοΐνη. Και ενώ το υπερβολικό σμήγμα είναι μια από τις αιτίες της ακμής, μια υγιής ποσότητα σμήγματος είναι σημαντικό μέρος του φυσικού μηχανισμού ενυδάτωσης της επιδερμίδας. Ασχέτως, λοιπόν, της τεκμηριωμένης αποτελεσματικότητας της συγκεκριμένης συστηματικής θεραπείας, οι παραπάνω ιδιαίτερα συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες ενδέχεται να λειτουργούν ανασταλτικά για τον ασθενή. Ωστόσο, το σύγχρονο ιατροφαρμακευτικό οπλοστάσιο διαθέτει μια ευρεία γκάμα προϊόντων ικανών να αναχαιτίσουν ή να αντιμετωπίσουν τις ανεπιθύμητες παρενέργειες της αγωγής με ισοτρετινοΐνη. Η ξηρότητα των οφθαλμών (ξηροφθαλμία), για παράδειγμα, μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη χρήση ειδικών κολλύριων ή οφθαλμικών σπρέι (πχ. Tears Again). Αντίστοιχα, την ξηρότητα του δέρματος μπορεί να εξομαλύνει η χρήση της τοπικής εφαρμογής της Βιταμίνης Ε, σε καθαρή μορφή (πχ. Monoderma E5), ενώ η χρήση ρινικών αλοιφών ή σταγόνων για τη προστασία και ανάπλαση του ρινικού βλεννογόνου (πχ. Rinopanteina) συστήνεται σε περιπτώσεις ρινίτιδας ή ξηρότητας της μύτης. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι σε περίπτωση που ο πάσχων επιθυμεί να προβεί σε μια πληρέστερη αντιμετώπιση και θεραπεία του προβλήματος, η τοπική χρήση βιταμίνης Α, που περιέχει ρετινόλη – φυσικό ρυθμιστή της κυτταρικής ανάπλασης – σε μεγάλη συγκέντρωση (πχ. Monoderma A15), συστήνεται ως η ιδανική επικουρική, τοπική και συνδυαστική αγωγή, για την έγκαιρη αντιμετώπιση και εκρίζωση του ενοχλητικού αυτού φαινομένου με τις δυσάρεστες, συνήθως, συνέπειες στη ψυχολογία των εφήβων, αλλά και των ενηλίκων.
Μαρία Σκούρτη – Φαρμακοποιός