Η ατοπική δερματίτιδα (ατοπικό ή βρεφικό έκζεμα) είναι μια χρόνια κνησμώδης φλεγμονώδης νόσος του δέρματος που εμφανίζεται κυρίως στην παιδική ηλικία και έχει πορεία με εξάρσεις και υφέσεις.
Πως εκδηλώνεται
Πρωτοεμφανίζεται στο 90% των περιπτώσεων atopic dermatitis cheeksστα 2 πρώτα χρόνια της ζωής (συνηθέστερα μέχρι την ηλικία των έξι μηνών) με έντονη ξηροδερμία κατά τόπους ή συχνότερα σε όλο το σώμα και χαρακτηριστικό εξάνθημα. Το εξάνθημα της ατοπικής δερματίτιδας αποτελείται από ερυθρά, οιδηματώδη βάση πάνω στην οποία αναπτύσσεται περιοχή με έντονα ξηρό και κνησμώδες δέρμα το οποίο μπορεί να παρουσιάζει λύση της συνέχειάς του και οροροή (δηλαδή να “τρέχει” υγρό). Επίσης το εξάνθημα της ατοπικής δερματίτιδας εμφανίζει χαρακτηριστική κατανομή: αφορά συνήθως τα μάγουλα του μωρού, τις καμπτικές επιφάνειες των αγκώνων και γονάτων, το δέρμα πίσω από τα αυτιά, το δέρμα του λαιμού, τους καρπούς και τους αστραγάλους. Σε μεγαλύτερη ηλικία δηλαδή σε εφήβους και ενηλίκους η κατανομή αλλάζει και αφορά συχνότερα (αλλά όχι απόλυτα) τους μηρούς και τους βραχίονες. Συνυπάρχει έντονος κνησμός (φαγούρα) που μπορεί να μην επιτρέπει στο παιδί να κοιμηθεί ή να ξύνεται έντονα ακόμα και στον ύπνο του. Ο ξεσμός (δηλαδή το ξύσιμο) επιτείνει ακόμη περισσότερο τη βλάβη του δέρματος και δημιουργεί ακόμα μεγαλύτερη φαγούρα, οδηγώντας σε ένα φαύλο κύκλο ξεσμού- κνησμού που αν δεν “σπάσει” με εφαρμογή των οδηγιών του αλλεργιολόγου, η ατοπική δερματίτιδα είναι δύσκολο να θεραπευθεί.
Που οφείλεται
Το δέρμα του παιδιού με ατοπική δερματίτιδα χαρακτηρίζεται elbow eczemaαπό αποδιοργάνωση του επιδερμιδικού φραγμού, πράγμα που καθιστά το δέρμα ευάλωτο σε ερεθιστικούς παράγοντες του περιβάλλοντος (όπως είναι φυσικά και χημικά ερεθιστικά και αλλεργιογόνα). Με τον όρο αποδιοργάνωση του επιδερμικού φραγμού εννοούμε οτι η επιφανειακή στιβάδα κυττάρων του δέρματος (γνωστή ως κερατίνη στιβάδα) παρουσιάζει “κενά” μεταξύ των κυττάρων της (που τα ονομάζουμε κερατινοκύτταρα). Τα κενά αυτά, που δεν υπάρχουν σε ένα υγιές δέρμα, οφείλονται στην ελαττωματική σύνδεση μεταξύ των κερατινοκυττάρων: αν φανταστούμε μια αναλογία του δέρματός μας με ένα τοίχο, όπου τα τούβλα είναι τα κερατινοκύτταρα και το τσιμέντο η “κόλλα” που τα κρατάει συνδεδεμένα, τότε στην ατοπική δερματίτιδα το συστατικό που πάσχει είναι το τσιμέντο, δηλαδή η “κόλλα” μεταξύ των κερατινοκυττάρων. Μάλιστα έχουν βρεθεί και συγκεκριμένα γονίδια που ευθύνονται για την ελαττωματική “κόλλα”, με σημαντικότερο αλλά όχι το μοναδικό, το γονίδιο που είναι υπεύθυνο για την κατασκευή της ουσίας φιλαγκρίνη. Η φιλαγκρίνη είναι ένα από τα συστατικά της “κόλλας” και όταν είναι ελαττωματική τότε εμφανίζεται η ατοπική δερματίτιδα.
Είναι επικίνδυνη πάθηση;
Η ατοπική δερματίτιδα που ελέγχεται με σωστή καθημερινή ενυδατική φροντίδα και με αντιφλεγμονώδη θεραπεία όταν υπάρχει έξαρση, δεν είναι πάθηση επικίνδυνη για τη ζωή του παιδιού.
Μπορεί να επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα ζωής λόγω του κνησμού (φαγούρα) αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι απειλητική για την αύξηση και ανάπτυξη του παιδιού.
Στην ανωτέρω δήλωση, υπάρχουν δύο εξαιρέσεις, για διαφορετικούς λόγους η κάθε μια:
* εξαίρεση 1η– το παραμελημένο δέρμα του παιδιού superinfected eczemaμε ατοπική δερματίτιδα είναι ευάλωτο σε λοιμώξεις από μικρόβια (κυρίως σταφυλόκοκκο) και ιούς (ιό απλού έρπητα κ.α.). Τόσο οι μικροβιακές όσο και οι ιογενείς λοιμώξεις απαιτούν άμεση και επείγουσα εκτίμηση από ειδικό ιατρό για να δοθεί η κατάλληλη θεραπεία, ενώ μπορεί να απαιτηθεί και νοσηλεία.
* εξαίρεση 2η– το δέρμα του παιδιού με ατοπική δερματίτιδα, λόγω του μη ακέραιου φραγμού, αποτελεί πύλη εισόδου αλλεργιογόνων, δηλαδή πρωτεϊνών που μπορεί να προκαλέσουν ευαισθητοποίηση και αλλεργία. Πρακτικά και με απλούς όρους, κάθε φορά που μια πρωτεϊνη (π.χ. από ψάρι- δια μέσου των χεριών της μητέρας που καθάρισε ψάρια και μετά αγκάλιασε το παιδί ή π.χ. η γύρη ενός φυτού που κυκλοφορεί με τον αέρα την άνοιξη) έρχεται σε επαφή με το δέρμα του παιδιού με ατοπική δερματίτιδα, εισέρχεται δια μέσου του ελαττωματικού δέρματος, στις κατώτερες στιβάδες της επιδερμίδας, όπου και παραλαμβάνεται από κύτταρα του αμυντικού συστήματος (τα λεγόμενα λεμφοκύτταρα). Τα κύτταρα αυτά αναγνωρίζουν την αθώα κατά τα άλλα πρωτεϊνη ως εχθρό του οργανισμού και φτιάχνουν τα αντισώματα για να την καταπολεμήσουν όταν την ξανασυναντήσουν. Αν η πρωτεϊνη ήταν τροφικής προέλευσης δημιουργείται τροφική αλλεργία στην συγκεκριμένη τροφή. Αν η πρωτεϊνη ήταν γύρη ή άλλο αερομεταφερόμενο αλλεργιογόνο, δημιουργείται αλλεργική ρινίτιδα, επιπεφυκίτιδα και άσθμα.
Όσο πιο επιμελής και σχολαστική είναι η περιποίηση του δέρματος του παιδιού με ατοπική δερματίτιδα με ενυδατικά προϊόντα σε καθημερινή βάση και με αντιφλεγμονώδη θεραπεία όποτε υπάρχει έξαρση, τόσο μειώνονται οι πιθανότητες να αναπτυχθεί στο μέλλον τροφική ή αναπνευστική αλλεργία. Δηλαδή το “αλλεργικό μέλλον” του παιδιού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την περιποίηση του δέρματος σε βρεφική και παιδική ηλικία.
Πότε θα περάσει;
Κατ’ αρχάς η ατοπική δερματίτιδα είναι μια πάθηση knee eczemaπου διαρκεί χρόνια, και έχει εξάρσεις και υφέσεις δηλαδή ανά διαστήματα χειροτερεύει. Παράγοντες που προκαλούν τις εξάρσεις είναι το κρύο (το χειμώνα πάντα έχουμε επιδείνωση της εικόνας) και η τριβή- ξεσμός. Ο χειμώνας είναι η εποχή που χρειάζεται πιο εντατική ενυδάτωση, διότι λόγω του κρύου η επιδερμίδα ξηραίνεται ευκολότερα. Το καλοκαίρι, λόγω ζέστης αλλά και συχνότερης επαφής με το υγρό στοιχείο (μπάνια), ελαττώνουμε την ένταση της ενυδατικής φροντίδας χωρίς να την καταργούμε εντελώς.
Στη συντριπτική πλειονότητα των παιδιών στην Ελλάδα η ΑΔ υποχωρεί σταδιακά μέσα στη δεύτερη δεκαετία της ζωής τους. Ωστόσο η επαφή κατά την παιδική ηλικία, δια του ελαττωματικού επιδερμιδικού φραγμού, με διάφορα αλλεργιογόνα (π.χ. γύρεις, ακάρεα οικιακής σκόνης, τροφικά αλλεργιογόνα όπως ψάρι κ.λπ.) έχει καταδειχθεί ότι αυξάνει τη συχνότητα εμφάνισης αλλεργικής ρινίτιδας και άσθματος σε μεγαλύτερη ηλικία. Για να προστατεύσουμε το παιδί από την επαφή με τα αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος που μπορεί να το ευαισθητοποιήσουν εφαρμόζουμε επαρκή ενυδατική φροντίδα.
Πως θεραπεύεται
Η περιποίηση του δέρματος με ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ενυδατική φροντίδα αποτελεί τον κεντρικό άξονα της αντιμετώπισης. Τα κορτιζονούχα σκευάσματα αποτελούν θεραπευτική παρέμβαση μικρής χρονικής διάρκειας όταν από μόνη της η ενυδάτωση δεν είναι αρκετή προστασία για τον επιδερμιδικό φραγμό.
Περιποίηση του δέρματος
Πρόκειται για την καθημερινή ενυδατική φροντίδα baby bathτου δέρματος του παιδιού, η οποία, στη μέγιστη έντασή της (δηλαδή το χειμώνα και σε περιόδους μεγάλης ξηροδερμίας), γίνεται σε τρία στάδια:
* Μπάνιο μια φορά την ημέρα, διάρκειας 10- 15 λεπτών με ειδικό ενυδατικό αφρόλουτρο που ξεπλένεται με νερό
* Μετά το μπανιό χρήση ειδικού ελαίου (bain) για μεγαλύτερη ένταση ενυδάτωσης- το έλαιο δεν ξεπλένεται
* Εφαρμογή ενυδατικής κρέμας (lait, cream ή baume, που αντιστοιχούν σε διαφορετικές βαθμίδες έντασης της ενυδάτωσης, ανάλογα την κατάσταση του δέρματος και την εποχή) δύο φορές την ημέρα
Θεραπεία των εξάρσεων
Η θεραπεία των εξάρσεων είναι μια και μοναδική: η αλοιφή κορτιζόνης. Η έγκαιρη εφαρμογή του σκευάσματος κορτιζόνης θα προκαλέσει την ταχεία επούλωση του δέρματος και θα ελαχιστοποιήσει την βλάβη. Αντίθετα, η καθυστέρηση στην εφαρμογή της κορτιζόνης, θα επιτρέψει την επέκταση της βλάβης καθιστώντας την κορτιζονοθεραπεία αναγκαία για μεγαλύτερο, τελικά, χρόνο. Για την πρόληψη των εξάρσεων, έχουμε στη διάθεσή μας, ειδικά φάρμακα που ονομάζονται τοπικοί αναστολείς της καλσινευρίνης (είναι και αυτά αντιφλεγμονώδη σαν την κορτιζόνη, αλλά με πιο συγκεκριμένη δράση).